به اين كه مرگ نام فرشته‏اي باشد بر نخورديم، ولي نام فرشته‏اي كه جان آدمي را به امر خدا مي‏ستاند مرگ (موكّل مرگ) "عزرائيل" است كه به او ملك الموت (فرشته مرگ) مي‏گويند.(1)
مرگ پايان زندگي دنيا است. انسان با فرا رسيدن اجل و پايان عمر مي‏ميرد و به عالم برزخ منتقل مي‏گردد. عالم برزخ تا برپايي قيامت ادامه دارد.
برزخ فاصله بين دنيا و آخرت است، يعني انسان بين دنيا و آخرت در عالم برزخ به سر مي‏برد. پس از برپايي قيامت و فرا رسيدن جهان آخرت، دوران برزخ تمام مي‏شود و تمام جهانيان پا به عرصه قيامت مي‏گذارند تا به اعمالشان رسيدگي شده و بر اساس عقايد و اعمالشان، بهشتي يا جهنمي گردند.
بنابراين دنيا متّصل به عالم برزخ است و مرگ انسان را از دنيا به برزخ كه جهاني بسيار وسيع‏تر از دنيا است منتقل مي‏كند.
مرگ هم خوشحال كننده و بسيار فرح‏انگيز است و هم ترسناك و خطرناك و بسيار وحشتناك. شادي آفرين است براي مؤمنان و پاكان،يعني كساني كه با ايمان به خدا دستورهاي او را برنامه زندگي خود در دنيا قرار داده و اعمال صالح انجام مي‏دهند. اينان با مرگ از سختي‏ها و رنج‏ها و تلخ كامي‏هاي دنيا، به زندگي سعادتمند و لذّت بخش عالم ديگر قدم گذاشته و به تعبير روايات از جاي خراب به جاي خرم و آباد نقل مكان مي‏كنند.
غم‏انگيز و تنفّرآميز است براي كافران و گناهكاران و مجرمان كه يا بي ايمان از دنيا مي‏روند و يا ايمان به خدا دارند، ولي اعمال صالح انجام نداده و از گناهان پرهيز ننموده‏اند و بدون توبه و بازگشت به خدا دنيا را ترك كرده‏اند. اينان دنياشان را آباد و آخرت را خراب نموده‏اند و از جاي آباد به جاي خراب مي‏روند و با پرونده سياه وارد عالم برزخ مي‏شوند.
حضرت سجاد(ع) فرمود: "قبر باغي از باغ‏هاي بهشت، يا حفره‏اي از حفره‏هاي دوزخ است".(2)
قرآن درباره يكي از شهداي راه حق "حبيب نجار" مي‏فرمايد: (سرانجام او را شهيد كردند و) به او گفته شد: وارد بهشت شو (او با مشاهده بهشت پر نعمت برزخي) گفت: اي كاش قوم من مي‏دانستند كه پروردگارم مرا آمرزيده و از گرامي داشته گان قرار داده است".(3)
امام صادق(ع) فرمود: "وقتي روحي از بدن خارج شد و انسان مرد، پرده از پيش چشمش به كنار مي‏رود و جايگاه خود را در بهشت يا دوزخ مي‏بيند. اگر از اهل بهشت باشد، بارساترين آواز فرياد مي‏زند كه هر چه زودتر مرا به قبر برسانيد، و اگر اهل جهنم باشد، به بلندترين صدا مي‏گويد: مرا برگردانيد و به سوي قبرم نبريد".(4)
امام حسن مجتبي(ع) فرمود: "بزرگ‏ترين شادي مؤمن هنگام انتقال او از دنيا به عالم پس از مرگ است كه سراي كامراني و خوشي است، اما بزرگ‏ترين ناكامي و بدبختي براي كافر وقتي است كه از دنيا به آتش خاموش نشدني منتقل مي‏گردد".(4)
بنابراين مرگ براي همه پايان خوشي‏ها نيست، بلكه براي مؤمنان آغاز خوشي‏ها و براي مجرمان و تبهكاران و دنيا طلبان پايان خوشي‏ها است. اين حديث مشهور است كه دنيا زندان مؤمن و بهشت كافر است.
نيز مؤمنان پس از مرگ، از جدايي خانواده شان ناراحت نمي‏شوند، چرا كه اوّلاً مؤمن از دنيا رفته، با ديدن جايگايشان در آن دنيا چنان خوشحال مي‏شوند كه فرياد مي‏زنند و مي‏خواهند كه آنان را هر چه زودتر وارد قبر كنند.
ثانياً مؤمنان پس از مرگ از احوال خانواده شان با خبر مي‏شوند.
ثالثاً مي‏دانند كه چند روز ديگر خانواده شان به ايشان ملحق مي‏شوند.
رابعاً هميشه جدايي از خانواده موجب ناراحتي نمي‏شود، مثلاً كسي كه به سفر حج يا سفر كربلا يا مسافرت دوست داشتي ديگر مي‏رود، آيا ناراحت مي‏شود؟ فرزندي كه براي تحصيل در رشته مورد علاقه‏اش به شهر ديگر مي‏رود و از خانواده دور مي‏گردد، ناراحت مي‏شود؟ اگر مقداري ناراحت مي‏شود، آيا شيريني آن چه كه در اين سفر نصيبش مي‏گردد، ناراحتي را جبران نمي‏كند؟
چنين انساني، حقيقت دنيا را درك كرده كه جاي قرار و ماندن نيست. هم چنين درك كرده مرگ حقيقتي است كه به سراغ تمام انسان‏ها مي‏آيد و استثناپذير نيست و دنيا جايگاه جاودانه ماندن نيست، در حالي كه انسان خواهان جاودانگي و بقاي ابدي است، بنابراين با فهم اين مسئله، موضوع مرگ كاملاً براي او حل شده و معنادار مي‏شد.
پي نوشت‏ها:
1. مصطفي حسيني دشتي، معارف و معاريف، واژه عزرائيل.
2. تفسير برهان، ج 3، ص 120.
3. يس (36) آيات 26 و 27.
4 و 5. معارف و معاريف، واژه مرگ.