۱-ما که از سیدالشهداء بالاتر نیستیم
ما که از سیدالشهداء بالاتر نیستیم ، آن وظیفه اش را عمل کرد، کشته هم شد! ما هم وظیفه مان را عمل مى کنیم . ^(۱)

۲- مساءله ما همان است که سیدالشهداء بر سر آن جان فدا کرد
امروز مطلب مهم است ، از مهماتى است که جان باید پایش داد. همان مهمى است که سیدالشهداء جانش را داد برایش ، همان مهمى است که پیغمبر اسلام بیست و سه سال زحمت برایش کشید، همان مهمى است که پیغمبر اسلام بیست و سه سال زحمت برایش کشید، همان مهمى است ؟ حضرت امیر علیه السلام هجده ماه با معاویه جنگ کرد، در صورتى که معاویه دعوى اسلام مى کرد و چه و چه ، جنگش چه بود؟ براى اینکه یک سلطان جائر بود براى اینکه یک دستگاه جائر بود، باید به زمینش بزند. آنقدر از اصحاب بزرگوارش را به کشتن داد، آنقدر از اینها را هم کشت ، براى چه براى اینکه اقامه جق بکند، اقامه عدل بکند. ^(۲)

۳- تاءمین آینده اسلام
آن حضرت در فکر آینده اسلام و مسلمین بود، به خاطر اینکه در آینده و در نتیجه جهاد مقدس و فداکارى او در میان انسان ها نشر پیدا کند و نظامى سیاسى و نظامى اجتماعى آن در جامعه ما برقرار شود مخالفت نموده مبارزه کرد و فداکارى کرد. ^(۳)

۴- بر پایى حکومت عدل
زندگى سیدالشهداء، زندگى حضرت صاحب علیه السلام زندگى همه انبیاى عالم ، همه انبیا از اول ، از آدم تا حالا همه شان این معنا بوده است که در مقابل جور، حکومت عدل را مى خواستند درست کنند. ^(۴)

۵- اقامه عدل الهى
براى این بود شهادتش ، که اقامه بشود عدل الهى و خانه خدا، محفوظ باشد خانه خدا. ^(۵)

۶- درس نماز
امام حسین علیه السلام هم براى دشمن ، هم براى اصحابش ، و براى آیندگان درس نماز داد، امام در حالى که خودش و اصحابش و فرزندانش ‍ تشنه بودند، از دشمن در خواست آب نکرد، ولى برا نماز و مناجات یک شب مهلت خواست .
از این درخواست امام علیه السلام مى توان به اهمیت نماز و دعا و نیایش و تلاوت قرآن پى برد که آن حضرت تا آنجا به این مسائل علاقه دارد که از دشمن ناجوانمردش درخواست مهلت مى کند تا یک شب دیگر از عمر خویش را با این اعمال بگذراند و چرا چنین نباشد که حسین علیه السلام براى ترویج و زنده ساختن نماز و قرآن و سفارش الهى به اینجا آمده است و مناجات و نیایش با پروردگار بهترین و لذت بخش ترین دقایق زندگى اوست و باید هر ملتى که براى خدا قیام مى کند، همین اعمال را شعار و ملاک عمل خویش قرار بدهد.

۷- قناعت امام حسین (ع )
امام حسین علیه السلام او براى اتمام حجت و نشان دادن ماهیت دشمن ، از همه دنیا به این قناعت کرد که به گوشه اى از مرزهاى سرزمین پهناور اسلامى برود. ^(۶)

پس به قناعت خویش افزود و از همه دنیا و امکانات آن به یک پیراهن قدیمى و پاره که نه قیمتى داشت و نه مشترى ، بسنده کرد؛اما دشمن تجاوز کار پس از شهادت آن حضرت آن زا نیز از پیکر مقدسش ‍ بیرون آورد و برد. ^(۷)

۸- سمبل حسن خلق
آن گرامى مرد توحید و تقوا، همواره سمبل اخلاقى نیکو و روش پسندیده بود، اما در شبانه روز عاشورا، جلوه هایى از این فضیلت انسانى از او تبلور یافت که شگفت انگیز بود به گونه اى که اگر به رفتار و کردار و عملکرد او با هر کدام از یاران و خاندان و ارادتمندان و خدمتگزارانش در آن شرایط سخت بنگریم ، چنان است که به راستى به ارزش ها و امتیازات اخلاقى بى نظیرى بر مى خوریم . ^(۸)

۹- الگوى اطمینان قلب
در آزمایش بزرگ عاشورا او سمبل تمام عیار وقار و اطمینان بود نمونه بى نظیرى از آرامش و اعصاب پولادین و قلب توانمند را تجسم مى ساخت ؛چرا که شدت یافتن شداید و مشکلات بر وقار و اطمینان او مى افزود و رنگ چهره نورانى اش را بازتر و بشاشتر مى ساخت . ^(۹)

۱۰- یکدلى با یاران
امام حسین علیه السلام در قیام خونین عاشورا براى آزادى و آزادگى مبارزه مى کرد از آغاز حرکت تا روز عاشورا، همه جا روح آزادگى را تقویت مى فرمود و در حساس ترین لحظات روز عاشورا که در محاصره کامل قرار داشت به آزادى و آزادگى یاران خود مى اندیشید، آنان را در انتخاب ، آزاد گذشته بود و فرمود:
اى مردم ! هر کدام از شما که مى تواند بر تیزى شمشیر، و ضربات نیزه ها صبر کند با ما قیام کند و گر نه از میان ما بیرون رود و خود را نجات دهد.

۱۱- دیگر دوستى امام حسین (ع )
از صفات برجسته امام حسین علیه السلام تصمیم تزلزل ناپذیرش براى نجات و رهایى دادن مردم از عذاب الهى بود، به همین جهت سخت ترین مسئولیتها را پذیرفت ، تا به پاداش و مرتبه رفیع و ویژه اى نائل آید که در پرتو آن شفاعتش براى گناهکاران و کسانى که درخور عذاب هستند، آنگونه که مى باید، مفید افتد.
او نه تنها در اندیشه دوست و آشنا بود، بلکه براى دشمن هم دل مى سوزانید و در اندیشه هدایت و نجات آنان بود، بدین دلیل بود که بر چهره شقاوت پیشه اى که براى بریدن سر مقدس و کشتنش آمده بود تبسم مى فرمود و آنگاه او را پند و اندرز رسا و حکیمانه مى داد ^(۱۰)
و هنگامى که از هدایت و حق پذیرى آنان نا امید شد باز هم طبیبانه براى تخفیف آلام و رنج ها و گناه و کیفر آنان ، مى کوشید.
از این دیگاه بود ته به افراد سست عنصرى چون هرثمه و عبیدالله بن حر جعفى ، هنگامى که از گزینش راه هدایت و دفاع از حق و عدالت سرباز زدند توصیه فرمود که راه خویش برگیرند و از صدارس نبرد حق و باطل ، دور شوند تا مبادا شهادتگاه و شهیدان راه آزادى و یکتاپرستى را، در پیکار با شرک و جاهلیت اموى بنگرند و یا نداى حق طلبانه و عدالت خواهانه و مظلومانه حسین علیه السلام را بشنوند و آنگاه به خاطر ترک وظیفه و نشنیده گرفتن صداى دادخواهى پیشواى شهیدان ، به کیفر شدیدترى گرفتار گردند. ^(۱۱)

۱۲- الگوى آزادگى
از ویژگى هاى انسانى آن گرامى ، آزادگى و ظلم ستیزى و ستم ناپذیرى بى نظیر اوست .
او به راستى نه تنها قهرمان سازش ناپذیر در برابر ستم و قلدرى و شقاوت و استبداد بود، بلکه بنیانگذار این شیوه آزادمنشانه و انسانى است که تمامى آزادى خواهان و ستم ستیزان و مبارزان راه عدالت ، باید به آن قهرمان حریت و رهایى ، تاسى جویند
براى نمونه : آن گرامى بود که در بحران تاخت و تاز افسار گسیخته استبداد سیاهکار اموى و به هنگامى که در سر دو راهى سازش با ظلم و جور، استبداد، استعمار و یا رویارویى و تاریخ ساز و شهادت پر افتخار قرار گرفت ، قهرمانانه خروشید که :
نه ! هرگز چنین نخواهد شد و حسین زیر بار ذلت نخواهد رفت … ^(۱۲)
و این منشور رهایى بخش و ستم سوز و جاودانه را براى همگان به یادگار نهاد که :
لا والله لا اعطیهم بیدى اعطاء الذلیل و لا افر منهم فرار العبید… ^(۱۳)
نه ! به خداى هستى سوگند که ، نه ذلیلانه دست بیعت بر دست تجاوزکاران خواهم نهاد و نه همانند بردگان از میدان جهاد، خواهم گریخت .

۱۳- جلوه گرى شجاعت
شجاعت ، یک ارزش والاى انسانى است و در وجود گرامى آن حضرت به گونه اى تجلى یافت که به راستى او راز و رمز جاودانه شجاعت و شهامت براى عصرها و نسل ها شد.
شهامت و دلاورى در زندگى او به صورتى جلوه گر شد که در زندگى هیچ قهرمانى از قهرمانان ظهور نکرد و براى او به سبکى پیش آمد که براى کسى حتى پدر گرانقدرش که خداوندگار شهامت ها و شجاعت ها بود آن شرایط استثنایى پیش نیامد.

۱۴- دفاع از نماز و نمازگزار
یکى از درس هاى آموزنده نهضت سالار شهیدان حضرت حسین بن على علیه السلام پیوند آن با عبادت و نماز است ، به گونه اى که ظهر خونین عاشورا براى همیشه ، همراه با کلمه نورانى نماز در خاطر تاریخ مانده است و یکى از شهداى کربلا نیز در هنگامى به شهادت رسید که از امام حسین علیه السلام محافظت مى کرد تا آن اسوه نمازگزاران نماز بخواند این درس است که اهمیت نماز را بیان مى کند و غفلت از آن هرگز روا نیست .

۱۵- درس در همه حال به یاد خدا بودن
امام حسین علیه السلام به ما آموخت که در بحرانى ترین حالات و پیشامدها یاد خدا باشیم ، و با یاد او که به دلها آرامش مى بخشد آرامش قلب پیدا نموده و این اطمینان قلبى را به یاران و خانواده اش نیز منتقل کرد، خطبه هایش با نام و یاد خداست ، امام در روز عاشورا در اوج سختى ها یک لحظه از یاد خدا غافل نبود و پیوسته نام آن محبوب را بر زبان جارى مى کرد و به واسطه ذکر آن محبوب قطره وجودش را به دریاى الهى متصل مى ساخت در روایت آمده که روز عاشورا امام حسین پیوسته و مداوم خدا را یاد مى کرد و مى گفت :
لا حول و لا قوه الا بالله العلى العظیم

۱۶- درسى به پیکارگران در راه حق
این بود راه و رسم حسین بن على علیه السلام و یارانش در روز عاشورا که نماز همه مسائل را تحت الشعاع قرار مى دهد و آن حضرت به هنگام نماز همه چیز را فراموش مى کند و از دشمن خونخوارش درخواست آتش ‍ بس مى نماید.
و این درسى است به همه پیکارگران در راه حق ، درسى است که پدر ارجمندش امیرمؤ منان در صفین و در بحبوحه جنگ به پیروانش یاد مى دهد، آنگاه که ابن عباس دید آن حضرت مراقب و منتظر وقت نماز است ، سؤ ال نماز است ، سؤ ال نمود: یا امیرالمؤ منین ! مثل اینکه نگران مطلبى هستید؟
فرمود: آرى ! مراقب زوال شمس و داخل شدن وقت نماز ظهر مى باشم
ابن عباس گفت : ما در این موقع حساس نمى توانیم دست از جنگ برداریم و مشغول نماز گردیم .
امیرمؤ منان علیه السلام در پاسخ وى فرمود: انما قاتلناهم على الصلوه ؛ما براى نماز با آنان مى جنگیم .
آرى ! در جنگ صفین نماز صفین نماز شب على علیه السلام نیز ترک نمى گردید و حتى در لیله الهریر.

۱۷- حتى در جنگ ، نماز ترک شد
حتى در میدان جنگ به ما گفتند، اصل عبادت ولو به صورت نماز خوف را فراموش نکنید، اینکه نماز مسافر شکسته است اصلش در قرآن کریم در مورد نماز خوف رزمندگان است ، در میدان جنگ و در حال حمله چگونه نماز بخوانند، از مکتب عاشورا درس نماز مى گیریم ، که انسان در هر صورتى باشد نماز از او برداشته نمى شود.
امام در مقابل تیرهاى دشمن نماز را اقامه نمودند تا براى آیندگان درس ‍ باشد نماز نشانگر اطاعت عبد از معبود و عاشق از معشوق است . و تمامى این درجات از عبادت یعنى اخلاص در بندگى در نماز تبلور مى یابد اگر قرار بر این باشد که در لحظات سخت و جانفرسایى چون جنگ نماز انسان ترک شود این دیگر اطاعت از معبود نیست بلکه دقیقا اطاعت از شیطان است . اطاعت از نفس اماره است و حتى اگر این جنگ بر مبناى دفاع از کیان و سرزمین اسلامى صورت گرفته باشد بدون نماز ارزشى نخواهد داشت ؛و عینا به معناى نفى اولین پایه از فروغ دین است .

۱۸- درس عیرت دینى
او به ما درس داد که چگونه از دین و قران و نماز دفاع کنیم ، و در مقابل تیرهاى دشمن نماز را برپا کردند و از هیچ نترسیدند، و به هر شکلى نماز را خواندند رزمندگان ما در دوران جنگ تحمیلى به مولایشان سیدالشهداء اقتدا کردند.

۱۹- درس شب زنده دارى
امام حسین علیه السلام در میدان جنگ هرم سحرخیزى و شب زنده دارى را به ما آموخت ، یک شب جنگ را به تاءخیر انداخت ، که با نماز شب و سحر خیزى وداع کند، شب عاشورا، در خیمه ها تماشایى بود، امام و یارانش در دل شب با معبود خود مناجات مى کردند.
امام چقدر عاشق نماز شب است ، در آخرین وداع او در روز عاشورا به خواهرش مى فرماید: خواهرم ! در نماز شب مرا فراموش مکن و در آن هنگام برایم دعا کن یعنى اما حسین از زینب التماس دعا داشت .

۲۰- درس اخلاص
امام حسین علیه السلام به ما درس اخلاص داد، کارى که انسان براى خدا مى کند باید خالصانه و با قصد قربت باشد، خلوص بى شائبه و به دور از هر گونه ریب بود.
در هدف او ذره اى ریا آوازه گرى و خود گرى و خود بینى نمى بینم او براى خدا قیام کرد و تنها رضاى او را طلبید و در این طلب راست گفت و به صواب عمل کرد.
همین خلوص حسین بود که کارسازى کرد و نام او را تا حال زنده داشته و از این پس نیز زنده خواهد داشت و همین اخلاص و قصد قربت بود که او را خون خدا کرد و تربت او موجب شفاء شد و او به همین خاطر ثارالله است .
نماز او سراسر خلوص بود، اگر چه در میدان جنگ ، و در مقابل جمعیت بود، نماز او چه آشکار عین هم است ، در همه حال او را مى بیند امام مصداق این آیه بود:
قل ان صلاتى و نسکى و محیاى و مماتى لله رب العالمین ^(۱۴)

۲۱- درس عبادت و بندگى
امام حسین علیه السلام و اصحابش درس عبادت و بندگى کامل را به بشریت آموختند، خیلى ها ادعا مى کنند ما خداوند را عبادت و بندگى مى کنیم ولى هنگام امتحان مردود مى شوند.
این شعار را مى دهیم ، اى کاش ما در کربلا بودیم ، امام حسین علیه السلام را یارى مى کردیم و سنه خود را سپر نماز قرار مى دادیم ، اما گویا واقعا اینطور هستیم خود را امتحان کنیم .

۲۲- عبرت از عاشورا
عاشورا غیر از درس ، یک صحنه عبرت است .
عبرت گیرى از عاشورا این است ، نگذاریم روح انقلاب و فرزندان انقلاب در جامعه منزوى بشوند.

۲۳- درس فداکارى براى دین
عاشورا به ما درس مى دهد که براى حفظ دین باید فداکارى کرد.

۲۴- مواجه امام حسین (ع ) با یک دنیا
مساءله کربلا مهم است باز این هم براى کسانى که مى خواهند این بزرگوارى را الگو قرار بدهند، درس است عزیزان من ببینید، ماجراى کربلا تقریبا بیشتر از یک نصف روز – یا اندکى بیشتر – طول نکشیده است تعدادى هم شهید شده اند – حالا هفتاد و دو نفر یا چند نفر کمتر و بیشتر – این همه شهید در دنیا هست مساءله کربلا که شما مى بینید این همه عظمت پیدا کرده است – حق همین است . و هنوز از این ها عظمیم تر است – این گونه در اعماق وجود بشر تاءثیر گذاشته و نفوذ کرده است ، به خاطر روح این قضیه است جسم قضیه خیلى حجمى ندارد بالاخره بچه هاى کوچک در همه جا کشته شده اند؛در حالى که آن جا یک بچه شش ماهه کشته شد – دشمنان در بعضى جاها قتل عام کرده اند و صداها بچه را کشته اند – قضیه در این جا از لحاظ جسمانى مطرح نیست ؛از لحاظ معنا و روح خیلى مهم است .
روح قضیه این است که امام حسین علیه السلام در این ماجرا، با یک لشکر روبرو نبود، با جماعتى از انسان ها، هر چند صد برابر خودش ، طرف نبود؛امام حسین علیه السلام با جهانى انحراف و ظلمات روبرو بود این مه است در عین حالى که با یک جهان کج روى و ظلمت و ظلم مواجه بود، آن جهان هم همه چیز داشت ؛پول ، زر و زور، شعر، کتاب و محدث و آخوند داشت وحشت انگیز بود تن آدم معمولى – حتى آدم فوق معمولى – در مقابل عظمت پوشالى آن دنیاى ظلمت مى لرزید قدم و دل امام حسین علیه السلام در مقابل این دنیا نلرزید؛احساس ضعف و تردید نکرد و یک تنه وسط میدان آمد. عظمت قضیه این است که قیام الله است .
کار امام حسین (علیه الصلاه و السلام ) در کربلا، با کار جد مطهرش حضرت محمد بن عبدالله صلى الله علیه و آله در بعثت ، قابل تشبیه و مقایسه است .
قضیه این است همان طور که پیغمبر در آن جا، یک تنه با یک دنیا، مواجه شد، امام حسین در ماجراى کربلا، یک تنه با یک دنیا مواجه شد آن بزرگوار هم نترسید؛ایستاد و جلو آمد حرکت نبوى و حرکت حسینى ، مثل دایره متحدالمرکز هستند به یک جهت متوجه اند لذا این جاحسین منى و انا من حسینى معنا پیدا مى کند این عظمت کار امام حسین است .
امام حسین علیه السلام در شب عاشورا که فرمودند: بروید و این جا نمانید، دست بچه هاى من را هم بگیرید و ببرید، این ها من را مى خواهند، شوخى که نکردند فرض کنید آن ها قبول مى کردند و مى رفتند و امام حسین ، تک و تنها و یا با ده نفر مى ماند؛آیا خیال مى کنید از عظمت کار امام حسین کم مى شد؟ نه ، عینا باز همین عظمت را داشت ، اگر به جاى این هفتاد و دو نفر، هفتاد و دوهزار نفر اطراف امام حسین را مى گرفتند، آیا باز عظمت کار کم مى شد؟

۲۵- حسین (ع ) معلم بشریت
حسین بن على درس غیرت به مردم داد، درس تحمل و بردبارى به مردم داد، درس تحمل شداید و سختى ها به مردم داد اینها براى ملت مسلمان درس هاى بسیار بزرگى بود.
پس اینکه مى گویند: حسن بن على چه کرد و چطور شد که دین اسلام زنده شد، جوابش همین است که حسین بن على روح تازه دمید، خون ها را به جوش آورده ، غیرت ها را تحریک کرد، عشق و ایده آل به مردم داد، حس ‍ استغناء در مردم به وجود آورد، درس صبر و تحمل و بردبارى و مقاومت و ایستادگى در مقابل شداید به مردم داد، ترس را ریخت ، همان مردمى که تا آن مقدار مى ترسیدند، تبدیل به یک عده مردم شجاع و دلاور شدند. ^(۱۵)

۲۶- درس زندگى همراه عزت
مى آییم روز عاشورا، مى بینیم تا آخرین لحظات حیات حسین علیه السلام مکرمت و بزرگوارى ؛یعنى همان محور اخلاقى اسلامى ، محور تربیت اسلامى در کلمات او وجود دارد. در جواب فرستاده ابن مى گوید: لا اعطیکم بیدى اعطاء الذلیل و لا افر فرار العبید؛ من مانند یک آدم پست ، دست به دست شما نمى دهم ، مانند یک بنده و برده هرگز نمى آیم اقرار بکنم که من اشتباه کردم چنین چیزى محال است .
بالاتر از این در همان حالى که دارد مى جنگد؛ یعنى در حالى که تمام اصحابش کشته شده اند، تمام نزدیکان و اقاربش شهید شده اند، کشته هاى فرزندان رشیدش را در مقابل چشمش مى بیند، برادرانش را قلم شده در مقابل چشمش مى بیند و به چشم دل مى بیند که تا چند ساعت دیگر مى ریزند در خیام حرمش و اهل بیتش هم اسیر مى کنند، در عین حال در همان حال که مى جنگد شعار مى دهد، شعار حکومت سیادت و آقایى ، اما نه آقایى به معنى اینکه من باید رئیس باشم و تو مرئوس (بلکه به این معنى که ) من آقایى هستم که آقاییم به من اجازه نمى دهد که به یک صفت پست تن بدهم :

۲۷- درس ایجاد حس قهرمانى
اینکه من تاکید مى کنم که حماسه حسینى و حادثه کربلا و عاشورا باید بیشتر از این مورد استناد ما قرار بگیرد، به خاطر همین درس هاى بزرگى است که این قیام مى تواند به ما بیاموزد. من مخالف رثاء و مرثیه نیستم ، ولى مى گویم این رثاء و مرثیه باید به شکلى باشد که در عین حال آن حس ‍ قهرمانى حسینى را در وجود ما تحریک و احیاء بکند.

۲۸- درس اقامه امر به معروف و نهى از منکر ^(۱۷)
این خطابه و منبر که الان در میان ما شایع است ، مولود حادثه عاشورا و توصیه ائمه اطهار به اقامه عزاى سیدالشهداء است ، از برکات عزا دارى سیدالشهداء علیه السلام است . اشخاص عاقل و فهمیده و متدین گفتند: حالا که مجالسى به نام سیدالشهداء علیه السلام تشکیل مى شود، حالا که مردم به نام امام حسین جمع مى شوند، چرا ما به این وسیله از یک اصل دیگر استفاده نکنیم ؟ چرا ضمنا اصل دیگرى را اجرا نکنیم ؟ و آن ، اصل امر به معرف و نهى از منکر است . لهذا حسین بن على صاحب دو کرسى شد: یک کرسى مرثیه خوانى و کرسى ابراز احساسات به سود مظلوم و علیه ظالم ، که اگر به طرز صحیحى اجرا شود آن هم آثار عظیم دارد که قبلا عرض ‍ کردم ، و دیگر کرسى امر به معروف و نهى از منکر. در این کشور آنچه ارشاد و هدایت به امر به معروف و نهى از منکر قولى و زبانى مى شود با نام مقدس ‍ حسین بن على مى شود و چه کار خوبى و چه سنت خوبى بوده که به عمل آمده است ، چه خوب کردند که کرسى حسین بن على را ضمنا کرسى امر به معروف و تعلیمات اصول دین و فروع دین قرار دادند، از احساسات مردم نسبت به حسین بن على که احساسات واقعى است استفاده خوب کردند.
مردم آنقدر که به نام حسین بن على جمع مى شوند به نام دیگرى جمع نمى شوند. خوب استفاده اى کردند که چنین سنتى را برقرار کردند. ^(۱۸)

پی نوشت ها:

۱-ایثار و شهادت در مکتب امام خمینى ، ص ۲۲۸
۲- صحیفهى نور، ج ۵، ص ۱۶
۳- ولایت فقیه ، ص ۱۶۱
۴- ایثار و شهادت در مکتب امام خمینى ، ص ۲۱۴
۵- همان ماخذ، ص ۲۱۴
۶-بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۳۸۹
۷- بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۵۴، مناقب ، ج ۴، ص ۱۰۹،کامل ابن اثیر، ج ۲، ص ۵۷۲
۸-ویژگیهاى امام حسین علیه السلام ص ۱۴۴ ت
۹-همان ماخذ
۱۰-بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۵۶
۱۱-همان ماخذ
۱۲-همان ماخذ، ص ۸۳
۱۳-بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۱۹۱، و ج ۴۵؛نفس المهموم ، ص ۶۱۹؛انساب الاشراف، ج ۳،ص ۱۸۸
۱۴-انعام ، ۱۶۲
۱۵-حماسه حسین ، ج ۱، ص ۱۷۳ ۱۷۴
۱۶-گفتارهاى معنوى ، ص ۱۹۲ و ۱۹۳٫
۱۷-حماسه حسینى ، ج ۱، ص ۱۷۴ و ۱۷۵٫
۱۸-ده گفتار ص