«محرم، ماه نهضت بزرگ سید شهیدان و سرور اولیای خداست كه با قیام خود در مقابل طاغوت، تعلیم سازندگی و كوبندگی به بشر داد و راه فنای ظالم و شكستن ستمكار را به فدایی دادن و فدایی شدن دانست و این خود سرلوحه تعلیمات اسلام است برای ملت ما تا آخر دهر.» (صحیفه نور، ج2، ص11)

در طول تاریخ شیعه و پس از غیبت كبری، بسیاری از انقلابیون و عالمان دینی و متعهد، با قیام و مبارزه، احیای دین اسلام را وجهه همت خویش قرار داده­اند كه در این میان، نهضت عاشورا با توجه به ماهیت اسلام­خواهی، اصلاح ­­طلبی و ظلم ­ستیزی­اش همواره الهام­ بخش نهضتهای اسلامی و حركتهای اصلاحی بوده است. انقلاب اسلامی ایران به رهبری و زعامت امام خمینی (ره) را می­توان بارزترین و موفق­ترین انقلاب نشات گرفته از عاشورای حسینی به شمار آورد؛ زیرا همانطور كه امام حسین (ع) هدف خود را اجرای سیره جدشان، امر به معروف و نهی از منكر، عدالت گستری و ایستادگی در مقابل ظلم اعلام كردند؛ امام خمینی (ره) نیز چه قبل از تبعید و چه در نجف و پاریس به صراحت اعلام كردند كه ما در مقابل طاغوت زمان (رژیم پهلوی) ایستادگی می­كنیم و با خواست مردم ،حكومت عدل را بر دو محور اسلامیت و جمهوریت بنیان می­نهیم. بنابراین می­توان گفت كه انقلاب اسلامی ایران از حیث الگوهای والایی مانند امر به معروف ونهی از منكر ، مقابله با طاغوت، تكیه بر پایگاه مردمی و استفاده از اصول مشخص دینی، بیشترین شباهت را به به قیام حسینی و نهضت عاشورا دارد.
اساسا شروع انقلاب اسلامی را باید از ایام محرم و عزاداری امام حسین (ع) و با الهام از آموزه­ های نهضت عاشورا دانست. قیام 15 خرداد 1342 -كه نقطه عطفی در تاریخ انقلاب شمرده می­شود- به دنبال سخنرانی شدید الحن امام خمینی(ره) در بعد از ظهر عاشورا ( 13 خرداد 1342) به وقوع پیوست. و در حقیقت نطفه انقلاب را همان فریاد عاشورایی امام منعقد كرد. شعارهایی هم كه در طول این قیام و ایام پیروزی انقلاب، علیه رژیم پهلوی از طرف مردم سر داده می­شد، اشاره به نهضت عاشورا ی حسینی داشت، شعارهایی چون «خمینی بت شكن ... خمینی، تو فرزند حسینی»، «خمینی، خمینی تو وارث حسینی» و «نهضت ما حسینیه، رهبر ما خمینیه». قتل عام 15 خرداد، گرچه به ظاهر سركوب نهضت امام بود؛ اما خونهای شهدا و افشارگریها و مبارزات بعدی، اذهان را برای یك انقلاب فراهم ساخت. عاشورای حسینی هم در ظاهر با شهادت امام حسین (ع) و یارانش به پایان رسید ولی همان حادثه، بذر تحركها و بیدادگریهای عظیمی را افشاند و به بار نشست.امام خمینی (ره) در مورد قیام 15 خرداد 1342 فرمودند:
«آن روز یزیدیان با دست جنایتكاران گور خود را كندند و تا ابد هلاكت خویش و رژیم ستمگر جنایتكار خود را به ثبت رساندند و در 15 خرداد 42 پهلویان و هواداران و و سرمداران جنایتكارشان با دست ستمشاهی خود گور خود را كندند و سقوط و ننگ ابدی را برای خویش به جا گذاشتند كه ملت عظیم­الشان ایران بحمدالله تعالی با قدرت و پیروزی بر گور آتشبار آنان لعنت می­فرستد».(صحیفه نور، ج 16، ص79)
به علت افشاگریهای شجاعانه و بی پرده حضرت امام (ره) بر ضد رژیم ستمگر پهلوی، ایشان دستگیر و به تركیه و پس از مدتی به عراق تبعید شدند. حضرت امام خمینی در دوران تبعید نیز به پیروی از حسین بن علی (ع) راه صبر و استقامت را پیشه خود ساخته و با الهام از عاشورا روح حماسه و غیرت دینی را در مردم دمید. ایشان با بر شمردن مفاسد و مظالم رژیم طاغوت، مردم را دعوت به مبارزه با یزید زمانه كرده و در عین حال خواستار تشكیل حكومت اسلامی و حاكمیت ارزشهای قرآنی بر جامعه شدند.
امام در آثار دوران تبعید خود بر لزوم پا‌فشاری بر نهضت حسینی و احكام اسلامی بیش از پیش پای می‌فشردند: «اسلام را عرضه بدارید و درعرضه آن به مردم، نظیر عاشورا به وجود بیاورید...» زیرا «محرم، ماه نهضت بزرگ سید شهیدان و سرور اولیای خداست كه با قیام خود در مقابل طاغوت، تعلیم سازندگی و كوبندگی به بشر داد و راه فنای ظالم و شكستن ستمكار را به فدایی دادن و فدایی شدن دانست و این خود سرلوحه تعلیمات اسلام است برای ملت ما تا آخر دهر.» (صحیفه نور، ج2، ص11)
در فاصله سالهای 1342 تا 1357 مجالس محرم، منبرها، وعظها و نوحه­ها حال و هوای سیاسی و انقلابی گرفت. نگرش سیاسی به حادثه كربلا و درس آموزی از قیام عاشورا به سرلوحه دعوت امام خمینی و همفكران او تبدیل شد. عاشورا دیگر یك ضایعه تاریخی نبود، بلكه به محور بسیج مردم بر ضد رژیم طاغوت تبدیل گردیده بود.. خانواده­ها، شهیدان خود را به فرمان حسین زمان و محشور با شهدای كربلا می­دانستند.
مساجد، تكایا، حسینه­ها و خیمه­های عزاداری امام حسین (ع) به عنوان مهمترین اماكن، برای فعالیت نیروهای انقلاب و بیداری مردم از مفاسد حكومت پهلوی و سازماندهی آنان برای راهپیمایی، تظاهرات و فعالیتهای انقلاب محسوب می­گردید. مردم ایران تحت تاثیر نهضت عاشورا ، روحیه شهادت طلبی و ایثار امام حسین (ع) و یارانش را مجددا در خاطره­ها تكرار می­كردند و با شعارهای «الله اكبر» و «توپ، تانك، مسلسل دیگر اثر ندارد» با تانكها و مسلسلهای رژیم ستمشاهی مقابله می­كردند. امام راحل می­فرمودند:
«كیفیت مبارزه را اینكه قیام در مقابل یك حكومت قلدری كه همه جا را در دست دارد، با یك عده معدود چطور باید باشد، اینها چیزهایی است كه حضرت سیدالشهداء به ملت آموخته است».(صحیفه امام، ج17 ،ص56)
در دهه­های 1340 و 1350 بعضی از خطبا ، روحانیان و دانشگاهیان توانستد از زوایای نو به قیام عاشورا نظرافكنده و بدین وسیله جامعه، بویژه جوانان را با این قیام عظیم تاریخ ساز آشناتر سازند. در این راه دو تن از متفكران و مبارزان، یعنی آیت الله مطهری و دكتر علی شریعتی بیش از دیگران موفق به این كار شدند، استاد مطهری با ایراد سخنرانی ها و تالیف كتاب هایی چون «حماسه حسین» و «فریادها» به مردم بویژه جوانان اهمیت این حماسه را در احیای دین اسلام و جنبه ظلم ستیزی آن گوشزد كرد. دكتر شریعتی نیز باتوسل به دیدگاه خاص خود برآن بود تا نسل جوان را بیش از پیش با نهضت امام حسین(ع) و یارانش آشنا سازد.
شاید بتوان مهمترین نمود فرهنگ و تعالیم عاشورا در انقلاب اسلامی ایران را مسئله ناسازگاری با طاغوت و استكبار دانست كه این امر، در تمامی حركتها و موضع­گیریهای امام خمینی (ره) كاملا نمایان و آشكار بود و به صورت یك جریان محوری در نهضت اسلامی می­درخشید. ایشان در سخنرانیها و بیانیه­ها ­و مصاحبه­های خود مشروعیت حكومت شاه را زیر سوال می­بردند؛ آنگونه كه سیدالشهداء نیز با امتناع از بیعت، خلافت یزید را نامشروع و غاصبانه دانست. ایشان با آنكه دور از وطن بودند؛ تاكید داشتند كه روحانیون و خطبا، حد اعلای استفاده از منابر حسینی در ماه محرم و صفر را داشته باشند. ایشان این ایام را بهترین زمان برای افشاگری اقدامات ضد اسلامی رژیم می­دانست. راهپیمایی­های تاسوعا و عاشورای حسینی در سال 1357 كمر رژیم را شكست. همچنین اعلامیه تاریخی امام خمینی (ره) در روز 21 بهمن 1357 مبنی برشكستن حكومت نظامی – كه تصمیم داشتند رهبران اصلی انقلاب را دستگیر كرده و به زعم خویش به انقلاب برای همیشه پایان دهند- عملا نوعی حماسه عاشورایی محسوب می­شد. مردم تحت تاثیر اعلامیه و فرمان حسین زمان خویش، به خیابانها ریخته و ضربه نهایی را به رژیم پوسیده شاهنشاهی وارد ساختند.
بطور كلی حضرت امام (ره) علل محدثه و مبقیه انقلاب اسلامی ایران را مدیون و مرهون عاشورا و درسی كه مردم از امام حسین (ع) آموختند می­دانند و لذا در سخنان خویش می­فرمایند:
«ما باید همه متوجه این امر معنا باشیم كه اگر قیام حضرت سیدالشهداء –سلام الله علیه- نبود،امروز ما نمی­توانستیم پیروز شویم، انقلاب اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است» (صحیفه نور، ج8، ص12)
امام خمینی (ره) كه تعالیم و فرهنگ عاشورا را گنجینه عظیم سیاسی_دینی و پشتوانه غنی و انسان­ساز اسلام می­دانست؛ با الهام و بهره­گیری از آموزه­های عاشورایی، حماسه حسینی را اساس قیام و مبارزه خویش قرار داده و به احیای دین پرداخت. امام راحل عظیم الشان، با شناخت دقیق سیاسیت­های استكبار جهانی در تحمیل رژیم پهلوی بر ایران و مشابهت­های فراوان این رژیم با حاكمان اموی، و بهره گیری از دو عنصر تحرك­آفرین دینی یعنی «امر به معروف و نهی از منكر» و «تكلیف الهی» كه شالوده و اساس شكل­گیری حماسه عاشورا را پایه­ریزی كردند؛ رژیم 2500 ساله شاهنشاهی را فرو ریخت و مكتب انسان­ساز اسلام را حیات مجدد بخشید و غبار تحریف و بدعت را از چهره دین زدود.
مرتضی باقیان