حدیث

روی عن ابی الحسن الرضا «علیه‏السلام» قال:

«إِیَّاکُمْ وَالْحِرْصَ وَالْحَسَدَ فَإِنَّهُمَا أَهْلَکَا الْأُمَمَ السَّالِفَةَ وَإِیَّاکُمْ وَالْبُخْلَ فَإِنَّهَا عَاهَةٌ لَا تَکُونُ فِی حُرٍّ وَلَا مُؤْمِنٍ إِنَّهَا خِلَافُ الْإِیمَانِ.» (بحارالانوار ج۷۵ ص۳۴۶)

شرح

روایتی از امام هشتم(ع) منقول است که حضرت فرمودند: از دو رذیله اخلاقی بپرهیزید: اوّل؛ حرص و دوم؛ حسد!

«حرص» یعنی انسان،‌ چیزی از امور دنیایی‏ که مورد احتیاجش نیست را انباشته کند؛ به عبارت دیگر: زیاده طلبی در امور مادّی و مالی؛ «إِیاکُمْ وَ الْحِرْصَ وَ الْحَسَدَ».

«حسد» یعنی انسان آرزوی زوال نعمت از غیر کند و ناراحت باشد از این‏که خداوند به غیر نعمتی را عطا فرموده؛ حسد دو نوع است: گاهی آرزوی زوال نعمتی را از دیگری می‏کند در حالی‏که خودش از آن نعمت محروم است، یک وقت خودش هم نعمت را دارد، امّا نمی‏خواهد غیر آن‏را داشته باشد؛ این حالت بدترین نوع حسد است.

در ادامه حضرت می‏فرمایند: امّت‏های گذشته را این دو رذیله از بین بردند، «فَإِنَّهُمَا أَهْلَکَا الْأُمَمَ السَّالِفَةَ»، بعد می‏فرمایند : از رذیله بخل هم بپرهیزید! «وَإِیاکُمْ وَالْبُخْلَ».

بخل یعنی انسان آنچه از نظر عقلی و شرعی سزاوار است در جایی مصرف کند را ‌مصرف نکند. مثلاً: قدرت انفاق فی سبیل الله دارد، امّا انفاق نکند، حضرت تعبیر می‏فرمایند: «فَإِنَّهَا عَاهَةٌ»، بخیل آفت روحی دارد، «لَا تَکُونُ فِی حُرٍّ وَ لَا مُؤْمِنٍ إِنَّهَا خِلَافُ الْإِیمَانِ»، آزاده و مؤمن مبتلا به بخل نمی‏شوند و بخل با ایمان ناسازگار است.

حال چرا بخیل از مصرف در جایی که سزاوار است امتناع می‏کند؟ چون می‌ترسد جایش پر نشود. مؤمن چنین ترسی ندارد و می‏گوید: همان خدایی که نعمت را به من داده و گفته اینجا مصرف کن، جایش را پر می‏کند، چون مؤمن به خدا اعتقاد دارد، تمام نعمت‏ها را از ناحیه او می‏داند؛ آیا چنین فردی وقتی خدا به او می‏گوید: در این راه مصرف کن! امتناع می‏کند؟ پس بخیل ضعف در اعتقاد به خدا دارد.

در نتیجه امام هشتم علیه‌السلام سه رذیله حرص، حسد و بخل را مطرح فرمودند. این رذائل هم انسان را از انسانیت بیرون می‏کند و هم ضربه به ایمان او می‏زند.