مختار بن ابی عبیده ثقفی از مردم طائف است. وی در سال یکم هجرت متولد شد. در زمان خلافت «عمر» همراه پدر خود به مدینه رفت. پدرش در واقعه یوم الحجر در عراق به قتل رسید. مختار بعدها از شیعیان شد، تا جایی که زمانی که مسلم بن عقیل به کوفه آمد، در منزل او اقامت گزید. مختار زمانی که ابن زیاد مسلم را دستگیر و به قتل رساند، در کوفه نبود. وقتی به کوفه وارد شد به دست عُمّال عمرو بن حریث دستگیر شد.
در تمام مدتی که جریان کربلا رخ داده ،در زندان بود تا اینکه بعدها با وساطت عبدالله بن عمر از زندان آزاد و مجبور به سفر به طائف گردید. وی یک سال در طائف سکونت گزید. در آن زمان، عبدالله بن زبیر حاکم مکه بود. پس از بازگشت مختار به مکه، ابن زبیر او را دعوت به همکاری کرد. او نیز با گرفتن تعهد مبنی بر اینکه در کارها او را شریک خویش قرار دهد با او بیعت کرد.
در جریان محاصره مکه توسط سپاه اموی، مختار نیز در کنار دیگران به شدت از حرم الهی دفاع کرد. پس از پایان محاصره، مختار به کوفه بازگشت. در این زمان کوفه به دست طرفداران عبدالله بن زبیر افتاده بود.
ورود او به کوفه مصادف با آمادگی توابین برای خروج از شهر بود. طبعاً مختار نمی توانست در مقابل سران توابین قد علم کند. به همین جهت صبر کرد تا عاقبت کار توابین مشخص گردد.
پس از خروج توابین از شهر، قاتلین امام حسین علیه السلام که از ناحیه مختار هراس زیادی داشتند، حاکم زبیری کوفه را وادار کردند تا مختار را زندانی کند. مختار دوباره زندانی شد، اما پس از مدتی با شفاعت عبدلله بن عمر نزد ابن زبیر آزاد گردید.
یاران مختار بسیاری از آنان را دستگیر کرده و نزد مختار می آوردند. او نیز دستور می داد که آنان را به قتل برسانند. حتی دست و پای بعضی را که جرمشان سنگینتر بوده قطع کرده و به قتل می رساندند. تعداد تخمینی کسانی که به جرم شرکت در حادثه کربلا کشته شدند، حدود سه هزار نفر ذکر شده است
وی پنهانی مشغول آماده کردن قیام خود گشت و از بازماندگان توابین خواست تا آماده باشند. او آنان را به کتاب خدا، سنت رسول، انتقام خون اهل بیت، دفاع از ضعفا و جهاد با کسانی که حرام اسلام را حلال کرده اند،دعوت می کرد. مختار شیعیان را در محلهای خاصی گرد هم می آورد و خود را به عنوان نماینده محمد بن حنفیه مطرح می ساخت. گروهی از شیعیان نزد محمد بن حنیفه در مدینه رفتند و از او در این باره پرسیدند. محمد بن حنیفه نیز به صورت سر بسته و مبهم از مختار حمایت کرد، یعنی گفت که:
من دوست دارم تا خدا به دست هر کسی که خود از بندگانش می خواهد، انتقام ما را بگیرد.
اما این سخنان به صورت حمایت رسمی محمد بن حنفیه از مختار در میان شیعیان منتشر و موجب شد تا شیعیان زیادی به وی بپیوندند.
مختار در پی افراد نیرومند و پر نفوذی بود که بتواند پایگاه خود را مستحکم نماید. از جمله آنان ابراهیم بن اشتر، فرزند مالک اشتر بود که توانست او را به سوی خود جلب کند.
بالاخره در شب چهاردهم ربیع الاول سال 66 شورشی آغاز گشت. دسته های سپاهیان او در شهر می گشتند تا هر که می خواهد به آنان ملحق شود. در جریان تسخیر شهر کوفه توسط نیرو های مختار، درگیری های متعددی رخ داد. سرانجام کوفه به دست مختار افتاد و عبدالله بن مطیع حاکم زبیری مخفیانه از شهر خارج شد. وی با مردم شهر به عنوان امیر آنها بیعت کرد. اما اشراف کوفه که از مختار هراس داشتند دست به قیام زدند، که قیامشان سرکوب شد.
پس از این جریان مختار ماموریت اصلی خود یعنی کشتن قاتلین امام حسین علیه السلام را آغاز کرد. وی اعلام کرد که هر کس درب خانه خویش را به روی خود ببندد، امنیت خواهد داشت، مگر کسی که در ریختن خون فرزندان پیامبر مشارکت داشته باشد، بسیاری از اشراف که در ماجرای کربلا دست داشتند به سمت بصره فرار کردند.
اما یاران مختار بسیاری از آنان را دستگیر کرده و نزد مختار می آوردند. او نیز دستور می داد که آنان را به قتل برسانند. حتی دست و پای بعضی را که جرمشان سنگینتر بوده قطع کرده و به قتل می رساندند. تعداد تخمینی کسانی که به جرم شرکت در حادثه کربلا کشته شدند، حدود سه هزار نفر ذکر شده است. از جمله این افراد شمر بن ذی الجوشن، حرمله و عمر بن سعد را می توان نام برد.
از امام باقر علیه السلام روایت شده که فرمود : او را دشنام ندهید، او قاتلین کشته های ما را کشته، انتقام ما را گرفته، یتیمان ما را شوهر داده و در وقت عسرت به ما کمک مالی کرده است
بعد از این وقایع، مختار سپاهی را به سمت مدینه فرستاد تا مدینه را از تسلط عبدالله بن زبیر، خارج ساخته و به این ترتیب زمینه را برای حاکمیت شیعی بر حجاز آماده کند. اما این سپاه از سپاه عبدالله بن زبیر، شکست خورد.
مختار حتی نامه ای هم به محمد بن حنفیه نوشت که در آن هدفش را تصرف بلاد برای حاکمیت او ذکر کرده و از او خواست تا سپاهی را به سوی مدینه گسیل کند. اما محمد بن حنفیه با تمجید از او و نیتش، آنرا نپذیرفت.
مهم ترین اقدام مختار
مهم ترین اقدام مختار را می توان مقابله با سپاه شام دانست. این جنگ در سال 67 هجری میان سپاه اعزامی مختار به فرماندهی ابراهیم بن مالک اشتر و سپاه شام به فرماندهی عبیدالله بن زیاد، حصین بن نمیر سکونی، شرحبیل بن ذی الکلاع بود که سپاه شام شکست خورده و متفرق گردید.
حمله سپاه زبیریان به فرماندهی مصعب بن زبیر را باید پایان کار مختار به حساب آورد. آنها می خواستند مختار را سرکوب کرده و کوفه را زیر سلطه خود درآورند. در این رابطه افرادی چون محمد بن اشعث بن قیس که از قاتلین امام حسین علیه السلام بود، در شمار افرادی بود که به عنوان یکی از فرماندهان نیروهای زبیری به کوفه حمله برد. جریان درگیری به نفع زبیریها خاتمه یافت و مختار با گروهی از یارانش به شهادت رسیدند.(سال 67 هجری)
گرچه ممکن است انگیزه های مختار کاملاً حق نبوده باشد، اما او کسی است که با انتقام گرفتن از قاتلین اهل بیت علیهم السلام ، دل امامان شیعه را شاد کرد.
از امام باقر علیه السلام روایت شده که فرمود :
او را دشنام ندهید، او قاتلین کشته های ما را کشته، انتقام ما را گرفته، یتیمان ما را شوهر داده و در وقت عسرت به ما کمک مالی کرده است.
منبع: کتاب «تاریخ خلفا»، رسول جعفریان، صص517 – 532.
به گواهی تاریخ، قیام امام حسین (علیه السلام) سرمنشا بسیاری از نهضت‌ها و قیامهای برحق در اسلام بوده است. این قیام باعث تحکیم و بقای اسلام بود. امام حسین (ع) با قیام خود در ابتدا حاکم زمان را رسوا ساخت. یزید که قبل از حادثه عاشورا شخصی منفور در بین مردم بود بعد از حادثه عاشورا مردم او را بسیار لعن و نفرین می‌کردند. از دیگر نتایج قیام عاشورا این بود که بار دیگر مسلمین روحیه سلحشوری را به دست آورند و این موضوع همان طور که اشاره شد سرمنشا بسیاری از قیام های دیگر در اسلام بود. از جمله قیام‌هایی که بعد از عاشورا رخ داد و می‌توان آن را از نتایج قیام عاشورا دانست، قیام مختار ثقفی میباشد. مختار فرزند ابوعبید بن مسعود ثقفی است. او فردی بسیار شجاع و دارای هوش بسیار بود. مختار از نوجوانی روحیه جنگاوری را در خود داشت و بسیار علاقه مند به شرکت در جنگها بود. مختار ثقفی در هنگام قیام مسلم بن عقیل همان طور که در سریال مختار نامه هم نشان داده شد ابتدا برای یاری او لشکر کشی کرد اما با آگاه شدن از شهادت مسلم بن عقیل از قیام دست کشیده و به دست عبید الله بن زیاد دستگیر و زندانی شد
عبیدالله‌بن‌زیاد که وجود مختار را حتی در زندان و در زنجیر برای حکومتش خطرناک می‌دید دستور قتل او را صادر کرد. در این میان نامه‌ای از سوی یزید به دست عبیدالله رسید مبنی بر اینکه مختار ثقفی باید آزاد گردد. مختار که در زندان از آینده خود توسط میثم تمار آگاه شده بود پس از آزادی به کوفه وارد شده و خود را مامور خونخواهی حسین (ع) نامید و عده‌ای را دور خود گرد آورد. گروهی از بنی امیه که از قصد مختار باخبر شده بودند نزد حاکم کوفه رفته و درخواست دستگیری او را داشتند. بدین ترتیب دوباره مختار ثقفی به فرمان حاکم کوفه دستگیر و زندانی شد.
مختار در زندان نامه‌ای را برای سلیمان بن صدد نوشت و از او خواست که او را یاری دهد تا از زندان رها شده و برای خونخواهی امام حسین(ع) قیام کند. مختار پیکی را هم به مدینه فرستاد تا از عبدالله بن عمر درخواست کند که نزد حاکم کوفه تقاضای آزادی او را بکند. پس بار دیگر مختار با تقاضای عبد الله بن عمر از حاکم کوفه، از زندان آزاد می‌شود. پس از آزادی مختار، بار دیگر مردم را از قصد خود مطلع کرد و شیعیان کوفی نزد او رفتند و با او بیعت کردند. در این میان عبد الله بن مطیع که به تازگی به ولایت کوفه دست پیدا کرده بود. خبر بیعت ۲۰ هزار نفر از شیعیان را که بیشتر آنها عجم بوده اند شنید و دستور داد مختار را دستگیر کنند. ابن مطیع گروهی را برای دستگیری مختار به سوی او فرستاد. ابن قدامه از فرستادگان ابن مطیع، مختار را از قصد حاکم خبردار می‌کند. مختار هم خود را به مریضی می‌زند و اعلام می‌کند که حال خوبی ندارد. خبر ناخوشی مختار به حاکم می‌رسد و او از تصمیم خود منصرف می‌شود.
مختار یارانش را در کوفه برای قیام در ماه محرم آماده کرد. در این میان گروهی دچار تردید درباره برحق بودن قیام مختار شدند که برای همین منظور با محمد بن حنیفه و امام زین العابدین (ع) دیدار کردند و امام آنها را به یاری کردن مختار دستور داد. به روایت تاریخ، مختار در ربیع الثانی سال ۶۶ هجری در کوفه با شعار ( یامنصور امت) و ( یا لثارات الحسین) قیام کرد. سپاهیان مختار و ابراهیم بن مالک اشتر که اوهم فردی شجاع بود وبا مسلم بیعت کرده بود در ابتدای قیام با سپاهیان دشمن که قصد سرکوب آنها را داشتند به جنگ پرداختند.پس از گذشت جنگهای فراوان بین مختار و سپاهیان ابن مطیع بالاخره مختار به پیروزی‌های بزرگی دست پیدا می‌کند . مختار شهر را تصرف کرده و به سمت دارالاماره رفته و آنجا را محاصره می‌کند. طبق تاریخ عبد الله‌بن‌مطیع شبانه به صورت مخفی از قصر خارج می‌شود. صبح روز بعد مختار قصر را تصرف کرده و بعد از آن مردم کوفه با مختار بیعت می‌کنند.
آغاز انتقام: آن دسته از مردم کوفه که در جنگ با امام حسین (ع) در سپاه دشمن حضور داشتند از کوفه فرار کرده و به شهرهای دیگر از جمله مکه پناه می‌برند. مختار هم در اولین اقدام خانه‌های آنها را تخریب می‌کند. اسب سواران کسانی بودند که در روز عاشورا بر بدن مبارک امام حسین(ع) اسب تاختند. طبق تاریخ این گروه از اولین گروه‌هایی بودند که مختار آنها را مجازات کرده است. مختار دستور داد آنها را بر زمین میخکوب کرده و با اسب بر آنها بتازند. گروه بعدی عده‌ای بودند که اموال امام را در عاشورا غارت کرده و در بازار فروختند. به دستور مختار آنها در بازار به دار آویخته شدند.
از جمله کسانی که مختار آنها را به سزای اعمالشان رساند عمر بن سعد و خولی بودند. به دستور مختار سر از بدن این دو جدا کردند و بدنهایشان را سوزانده و سرها را برای مختار ارسال کردند. حرمله ، شمر، سنان بن انس « لعنت الله اجمعین» وشمر بن ذی الجوشن لعنت الله علیه در درگیری با سپاهیان مختار کشته شدند. سنان ابن انس که جرمش نیزه زدن بربدن امام حسین (ع) میباشد به دستور مختار انگشتان و بعد دست و پایش را قطع کرده واو را در دیگی از آب جوش انداختند.
حرمله هم بدین صورت ابتدا دست‌ها و پاهایش قطع شده و پس از آن او را در میان آهن ذوب شده سوزاندند. ( طبق روایات، امام سجاد (ع) از خداوند متعال درباره حرمله چنین درخواستی کرده بودند: اللهم اذقه حر النار اللهم اذقه حر الحدید: خدایا حرارت آتش و حرارت آهن را به او بچشان).
ابن سلیم ( لعنت الله) کسی بود که انگشت امام حسین (ع) را قطع کرد و انگشتر آن حضرت را غارت کرد ، به دستور مختار او را تکه تکه کردند.
عبیدالله بن زیاد هم که جنگی را برای سرکوب مختار راه انداخته بود شکست خورده و کشته می‌شود.
به دستور مختار سر عبیدالله و دیگر سرها برای امام سجاد(ع) فرستاده شد. پس از این موضوع آمده است که امام سجاد (ع) بسیار مختار را دعا کرده و از خدا جزای خیر برای او خواستند.
روزنامه رسالت
نویسنده: سید علی مقدم
نظر خود را اضافه کنید.