پاسخ: با سلام به شما دانشجوي گرامي از اينكه نسبت به مسائل ديني خود حساس هستيد قدردانيم. در رابطه با سوالي كه مطرح كرديد بايد گفت: علَم درعزاداري حسيني از ابزارهايي است كه در هيئتها و دستههاي مذهبي به كار گرفته و از نشانههاي گروههاي عزادار محسوب ميشود. علَم در حقيقت به عنوان سمبلي براي تداعي كردن واقعه كربلا طراحي شده است نشانههايي مانند دست بريده يا شاخههاي نخل, ابزارآلات جنگ مانند سپر و شمشير و يا تزيين يك چوب بلند با پارچههاي سبز و قرمز و نصب ابزار آلات جنگي و ... از علَم هاي اصيل محسوب ميگردد. اين سنت در عصر قاجار در اثر ارتباط با كشورهاي اروپايي و تأثير پذيري از آداب و سنتهاي مسيحيان دستخوش برخي انحرافات قرار گرفته است. اضافه كردن مجسمههاي بيمعنا, تزيين با طلا و نقره و ... از مهمترين تحريفات اين سنت است كه گاهي عزاداران و عزاداري را از محتوا و اصل اقامه شعاير ديني باز ميدارد.
چند نكته جهت مطالعه بيشتر:
1. در فرهنگ عاشورا درباره اصطلاحات فوق مي خوانيم : علم،علمات : پرچم،رايت،بيرق،نشان لشكر،آنچه به سر نيزه بندند،درفش.در اصطلاح عزادارىحسينى، نام علم و علامتخاصى است كه هر هيئت و دسته،ويژه خود دارد و آن را ازدستههاى ديگر متمايز مىسازد.«نخل،چوب بسيار بلند همچون درخت تبريزى متوسطكه در تعزيه خوانى پيشاپيش دستهها برند و بر سر آن،گاه شكل پنجهاى از فلز باشد و گاهپارچه سياه بر آن بپوشانند». «گر چه سردار علم در خون نشست دستهايت روى رايت مانده است». در ميدان كربلا نيز،علمدار لشكر امام حسين«ع»،حضرت ابا الفضل بود.از شعار عربهاىعراقى عزادار نيز اين است:«رفع الله راية العباس»،پرچم عباس،افراشته باد. علمدار : از لقبهاى قمر بنى هاشم است كه در كربلا،پرچم لشكر امام بر دوش او بود.نقشعلمدار در ميدان نبرد،مهم بود و عامل حفظ انسجام نيروهاى سپاه محسوب مىشد.روزعاشورا،امام حسين«ع»ياران اندك خود را به سه جناح چپ و راست و قلب تقسيم كرد وبراى هر يك فرماندهى برگزيد و پرچم را به دست برادرش عباس داد)بحار الانوار،ج 45،ص 5 و 39( روز عاشورا نيز چون عباس«ع»خدمت امام آمد و از او اذن ميدان طلبيد،امام گريستو ابتدا اجازه نداد و فرمود:تو علمدار منى،اگر تو بروى و كشته شوى،سپاه من از هممىپاشد:«يا اخى انت صاحب لوائى و اذا مضيت تفرق عسكري » (معالى السبطين،ج 1،ص 441) بر اين اساس علم يا «علامت»، از ابزار و وسايل عزادارى امام حسين(ع) است كه در هيئتها و دستههاى مذهبى به كار گرفته مىشود. هرچند اصل حمل كردن علم ناشي از انگيزه پيروي علمداري حضرت عباس باشد ؛ اما به صورت قطع حمل عَلَم عريض و طويلكه به شكل صليب مسيحي هاست و در روي بازوهاي اين علم كذايي، اشكالي از خورشيد،كشكول، تبرزين، كبوتر و اژدها و... نصب شده و بر سر علم هم چند زنگولة آويزان كهمفهوم درستي از اين اشكال و اشيا فهميده نميشود, همگي اين ابزار پس از ارتباط ايران با اروپايىها در عصر قاجار، از آيينهاى مذهبى مسيحيت اقتباس شده است. اين ابزار، نماد و مظهرى است كه گاهى عزاداران را از محتوا و اصل عزادارى و اقامه شعائر دينى بازمىدارد.(فرهنگ عاشورا، ص 346.) در صورتي كه علم به معناي علامتو نشانه (پرچم) و حمل آن در ميدان جنگ، مرسوم بوده است. در آن زمان به هنگامجنگ، پارچهاي را به رنگ دلخواه يا طبق قرارداد، بر چوب بلندي ميبستند و آن را دردست پرچمدار كه از شجاعترين نيروهاي رزمي بود، ميدادند و جنگ جويان با ديدن آنموقعيت دوست و دشمن را تشخيص ميدادند. اگر بنا بود كه علمهاي آن زمان، مثلعلمهايي باشد كه امروزه در بعضي از مراسم عزاداري حمل ميشود، چندين نفر از نيرويرزمنده را از انجام وظيفه باز ميدارد. متاسفانه حمل علم هاي كنوني با اشكال مختلف , از آفتها و خرافاتي است كه مراسم عزاداري را تهديد ميكند و اگر در برابر آن هوشيار نباشيم،ممكن است كل هدف را از اين مراسم مخدوش كند، امروزه ما شيعيان، در برابر چشم ميليونها بيننده در سراسر جهان قرار داريم، چهبسا اين مراسم به وسيله ماهوارهها به سراسر جهان نشان داده ميشود. انجام اين گونهبرنامهها براي ناظران جهاني پرسش برانگيز است. منابع: 1. فرهنگ عاشورا , جواد محدثي 2. عزاداري از نگاهي ديگر ,سبحان عصمتي
2. عزاداري شهادت حضرت اباعبدالله يكي از مراسمات و شعائر ديني ما شيعيان بوده و منحصر به يك مراسم آييني صرف نيست بلكه داراي يك بار معنايي، فكري و فرهنگي گستردهاي است. اهميت فوقالعادهاي كه اين مراسم مذهبي در جامعه ما دارد بر كسي پوشيده نيست و تنها در يك جمله ميتوان از آن به عنوان مراسمي راهبر در انديشه و عمل شيعيان نام برد كه دايره نفوذ آن منحصر به شيعيان نيز نبوده و چه بسا براي بسياري از انديشمندان جهان درسآموز و الگو است. براي نمونه ميتوان به نظرات گاندي رهبر آزاديخواه و مبارز با استعمار هند يادكرد.
3. رويآوري به انديشههاي شيعي در جامعه ايران اگرچه از همان ابتداي ورود اسلام به ايران مورد اقبال قرار گرفت و ايرانيان از اسلام عصاره اصلي آن، يعني ولايت را گرفتند، ولي حضور همه جانبه انديشههاي تشيع در اركان نظام سياسي - اجتماعي ايران، به دوره صفويه برميگردد كه چارچوب فكري جامعه ايران بر اساس انديشههاي شيعي طراحي شد. پادشاهان صفوي براي كشورداري دست به دامان علماي شيعه شدند تا بر اساس مكتب تشيع كشور اداره شود. بسياري از آيينها و مراسمهاي مذهبي ما از نظر شكلي مربوط به همين دوره است كه برخي از آنها به عنوان نماد تشيع نيز شناخته ميشود. يكي از اين موارد برخي سنتهايي است كه در عزاي حضرت اباعبدالله (عليهالسلام) وجود دارد. اگرچه عزاداري در مصائب سيدالشهداء از همان روز عاشورا مورد توجه اهلبيت (عليهمالسلام) و پيروان ايشان قرارگرفت ولي برخي سنتهاي آن را ميتوان در دوران صفوي رديابي كرد. از اين ميان ممكن است برخي از اين سنتها مبناي ديني و دستور ديني هم نداشته باشد ولي به دليل نماد شدن آن براي شيعيان، در صورت عدم تضاد با آموزههاي ديني و عدم وهن انديشه ناب تشيع، مورد تأكيد علماي شيعه از ابتدا تا كنون قرارگيرد. سنت علَم به دوشگيري و يا حمل آن نيز از جمله همين موارد است كه به نظر ميآيد( تا آنجايي كه جستجو گرديد) فتوايي مبني بر تحريم حمل علم در ميان علماي شيعه نبوده است.
4. در ادامه نظر و فتواي برخي علما را نسبت به حكم علَم و علَمكشي ارائه مي گردد:
سئوال:استفاده از عَلَم در مراسم عزادارى سيدالشهدا(ع) يا قرار دادن آن در مجلس عزا و يا حمل آن در دسته عزادارى چه حكمى دارد؟
حضرت امام، آيتالله تبريزى، آيتالله فاضل، آيتالله مكارم وآيتالله سيستانى: اشكال ندارد.
مقام معظم رهبري: فى نفسه اشكال ندارد، ولى نبايد اين امور جزء دين شمرده شود.
آيتالله نورى همداني:استفاده از آن در حد متعارف اشكال ندارد.
آيتالله صافى: حمل عَلَم بعيد نيست از تعظيم شعائر محسوب شود و بىاشكال باشد.
براي مطالعه بيشتر در اين زمينه ميتوانيد به كتاب« فرهنگ عاشورا»؛ نوشته حجتالاسلام جواد محدثي مراجعه نماييد.
منابع نظرات مراجع:
1. استفتائات مرحوم امام، ج 2 سؤال 72؛
2. استفتائات آيتالله تبريزى، سؤال 2007؛
3. جامعالمسائل آيتالله فاضل، ج 1، سؤال 2174؛
4. استفتائات آيتالله مكارم شيرازي،ج 1 سؤال 579؛
5. سايت آيتالله سيستانى، شعائر دينى، سؤال6؛
6. اجوبه الاستفتائات آيتالله خامنهاى،سؤال 1444؛
7. استفتائات آيتالله نوري همداني ، ج 2، سؤال 598 و 604؛
8. جامعالاحكام آيتالله صافى،ج 2، سؤال 1595.
نظر خود را اضافه کنید.