چگونه زیستن و معاشرت کردن با همسر و فرزندان و سامان‏بخشى به امور خانه و زندگى که در حیات طیبه حضرت زهرا(س) بود، به عنوان «الگوى خانواده‏ها» خانه و خانواده او را به عنوان یک «خانواده الگو» مطرح ساخته است.
آن حضرت، آیین خانه‏دارى و همسردارى را به خوبى مراعات مى‏کرد. در زندگى واقعا شریک و همراه و هم‏راز همسرش امیرمؤمنان(ع) بود.
گاهى در خانه، به علت وضعیت دوران و شرایط تنگناى اقتصادى حاکم بر مسلمانان و آن حضرت غذایى نبود و کودکان و خود آن بانو گرسنه بودند، اما فاطمه زهرا(س) چیزى به حضرت على(ع) نمى‏گفت و از او درخواستى نمى‏کرد؛ حتى به پیامبر خدا هم در این مورد سخنى نمى‏گفت.

بیم آن داشت که همسرش نتواند خواسته او را برآورد و تأمین کند و شرمنده شود.
تا این حد مراعات مالى شوهر و پرهیز از «درخواست»، تنها از آن حضرت برمى‏آمد که همسر و همتاى کسى همچون على(ع) است.
مشارکت در کارهاى خانه، جلوه دیگرى از رفتار آن خانواده الگو بود. گاهى در اثر کار بسیار، دست‏هایش تاول مى‏زد، لباس‏هایش غبارآلود مى‏شد و بر لبانش دود و خاکستر مى‏نشست.
کارها بین حضرت على(ع) و فاطمه(س) تقسیم شده بود. آوردن آب و تهیه هیزم و کارهاى خارج از خانه، برعهده على(ع) بود و درست کردن آرد و خمیر و پختن نان و وصله زدن لباس و کارهاى داخل خانه با فاطمه(س) بود. حضرت زهرا(س) از اینگونه تقسیم کار، بسیار خرسند بود؛ چرا که از برخورد و روبه‏رو شدن با نامحرمان در بیرون، دورتر بود. این نکته، درسى براى تقویت عفاف و پاکى زنان ما در جامعه اسلامى است.

شخصیت‏بخشى به فرزندان
در سیره عملى حضرت زهرا(س) توجه به شخصیت‏بخشى فرزندان و ایجاد اعتماد به نفس در آنها کاملاً مشهود است. از جمله ابزارهایى که روح اعتماد به نفس و مشکل‏ستیزى را در کودک زنده نگه مى‏دارد، مسابقه و رقابت‏هاى سازنده است. رو به رو ساختن کودکان با مشکلات و فراهم نمودن امکان رقابت براى آنها موجب بالا رفتن حس اعتماد مى‏گردد. این مسئله به قدرى ارزشمند و سرنوشت‏ساز است که اولیا کودک باید براى آن برنامه‏ریزى کنند.
حضرت زهرا(س) براى ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان خود آنها را وادار و تشویق به مسابقه و ورزش مى‏کرد.
از جمله نمونه‏هاى دیگر؛ روحیه شادابى و نشاط و محبت در بین افراد خانواده است. افراد خمود و پژمرده از کارایى لازم و مفید در امور اقتصادى و غیر اقتصادى برخوردار نمى‏باشند. افزایش کارایى، موجب کاهش هزینه‏هاى تولید و در نتیجه سود افزوده و بهره‏ورى اقتصادى بیشتر مى‏شود.
از منظر اسلام، نفع شخصى و مطلوبیت فرد به تنهایى مطرح نیست، بلکه سهم هر یک از افراد جامعه در ضرر و منفعت کل جامعه اثرگذار است. ایثار، پشتکار، گذشت، درستى و راستى و دیگر فضائل و ارزش‏هاى فردى شاکله اجتماع را سالم و پرثمر مى‏سازد.(۱)

محبت و مهروزى به فرزندان
دانشمندان علوم تربیتى مى‏گویند: کودکان در تمام دوران کودکى به محبت و اظهار علاقه نیازمندند. کودک مى‏خواهد پدر و مادر او را دوست داشته باشند و نسبت به او اظهار علاقه کنند. کودک چندان توجهى به لباس، خوراک و محل زندگى ندارد اما به این موضوع توجه دارد که آیا او را دوست دارند یا نه؟
درس محبت در خانه حضرت زهرا(س) به طور کامل ارائه مى‏شد و آن حضرت که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا(ص) سیراب شده و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندانش بود در این جهت نیز وظیفه مادرى خود را به بهترین شکل انجام مى‏داد.
سلمان فارسى مى‏گوید: روزى حضرت فاطمه‏زهرا(س) را دیدم، که مشغول آسیاب کردن غله است. فرزندش حسین(ع) به گریه افتاد و بیتابى مى‏کرد. عرض کردم: براى کمک به شما، غله را آسیاب کنم یا بچه را آرام نمایم؟ حضرت فرمود: من به آرام کردن فرزند اولى هستم. شما آسیاب را بچرخانید.(۲)

خوب شوهردارى کردن
براى زن بزرگترین موفقیت و ارزش این است که در شئون گوناگون زندگى، خشنودى همسرش را به دست آورد و از هر گونه عملى که موجب ناراحتى شوهر مى‏گردد پرهیز نماید. حضرت على(ع) مى‏فرمایند: «جهاد زن، خوب شوهردارى است» زن براى اینکه بتواند در این جهاد پیروزمند باشد باید تمام سعى و تلاش خود را بکار گیرد تا خانه را محل آرامش مرد قرار دهد.
شوهردارى حضرت زهراى مرضیه(س) بهترین الگو براى زنان مسلمان است. رفتار حضرت زهرا(س) با شوهر در عالى‏ترین مرحله صفا و مهربانى بود. نه تنها هرگز خاطر شوهر را نرنجاند بلکه یاورى مهربان براى او بود.
حضرت على(ع) مى‏فرمایند: «سوگند به خدا، من زهرا(س) را تا آن زمان که خداوند او را به سوى خود برد، خشمگین نساختم و در هیچ کارى موجب ناخشنودى او نشدم. او نیز هیچ گاه مرا خشمگین نکرد و عملى از او سر نزد تا باعث ناخشنودى من شود.»(۳)
و همچنین نقل است که امام على(ع) فرمود:
«هرگاه به چهره او «زهرا(س)» نگاه مى‏کردم هر گونه غم و اندوه از من برطرف مى‏شد.»(۴)
پس از ماجراى تلخ سقیفه، سران سقیفه براى جلب افکار عمومى مردم به فکر چاره افتادند تا به گونه‏اى که از حضرت زهرا(س) دلجویى نمایند که اجازه ملاقات مى‏خواستند. اما فاطمه زهرا(س) هر گونه پیشنهادى را رد مى‏نمود و موضع اعتراض و سکوت و بیزارى را ادامه مى‏داد.
روزى امام على(ع) وارد منزل شد و فرمود: فاطمه‏جان خلیفه و عمر در پشت درب منزل، منتظر اجازه ورود مى‏باشند، تا نظر شما چه باشد. حضرت زهرا(س) فرمودند: «على‏جان خانه، خانه توست و من همسر تو مى‏باشم هر آنچه مى‏خواهى انجام ده.»(۵)

تفاهم در زندگى مشترک
امیرالمؤمنین على(ع) مى‏فرماید: «به خدا سوگند (در سراسر زندگى مشترک با فاطمه(س) تا آنگاه که خداى عزیز و جلیل او را قبض روح فرمود هرگز او را خشمگین نساختم و بر هیچ کارى او را اکراه و اجبار نکردم، و او نیز مرا هرگز خشمگین نساخت و نافرمانى من نکرد؛ هر وقت به او نگاه مى‏کردم رنج‏ها و اندوه‏هایم برطرف مى‏شد.»(۶)

دعا در حق دیگران
امام مجتبى(ع) نقل فرموده‏اند که: «مادرم فاطمه(س) را دیدم شب جمعه در محراب خود به عبادت برخاسته است و تا نمایان شدن سپیده صبح در عبادت و رکوع و سجود مى‏بود، و مى‏شنیدم که براى مؤمنین و مؤمنات دعا مى‏فرمود و آنان را نام مى‏برد و برایشان دعا مى‏کرد، و براى خود هیچ دعا نمى‏کرد، به او
گفتم: مادر! چرا همان طورى که براى دیگران دعا مى‏فرمایى براى خودت دعا نمى‏کنى؟»
فرمود: «پسرم، ابتدا همسایه سپس خانه خود.»(۷)

تشویق فرزندان به فراگیرى علم
حضرت زهرا(س) از همان آغاز کودکى فرزندانش، عبادت خداى تعالى را در روح و روان آنها تثبیت کرد و خوى پرستش خداى یکتا را در فطرت لطیف آنها سرشت و از همان آغاز به آنها علم آموخت و آنها را براى کسب معارف و تشویق در فراگیرى، آماده مى‏کرد، به عنوان مثال به فرزندش حسن(ع) که هفت ساله بود مى‏فرمود: «به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدى فراگیر و نزد من بیا و براى من بازگو کن.»(۸)

مقام ایثار و گذشت
شیعه و سنى نقل کرده‏اند، امیرمؤمنان و فاطمه‏زهرا و امام حسن و امام حسین(ع) و خادمه آنان «فضه» طبق نذرى که کرده بودند سه روز، روزه گرفتند.
شب اول هنگام افطار فقیرى در زد، حضرت على(ع) افطار خود را به او داد. سایرین نیز به او اقتدا کرده و افطار خود را به فقیر دادند و با آب افطار کردند. شب دوم یتیمى در زد و باز افطار خود را به او دادند. شب سوم نیز اسیرى آمد و چیزى طلبید، این بار نیز افطار خود را به او دادند.
آنگاه از سوى خداى متعال سوره «هل آتى على الانسان» نازل شد(۹) و در آن آیه «و یطعمون الطعام على حبه مسکینا و یتیما و اسیرا» اشاره به ایثار و انفاق آن بزرگواران دارد.(۱۰)
تفسیر این داستان را در تفاسیر شیعه و سنى و از جمله در تفسیر معروف «کشاف» تألیف عالم و مفسر بزرگ سنى «جاراللّه‏ زمخشرى» مى‏توان یافت.

تقسیم کار منزل با همسر
امام صادق(ع) مى‏فرماید: «… على(ع) آب و هیزم مى‏آورد و حضرت فاطمه آرد مى‏کرد و خمیر مى‏ساخت و نان مى‏پخت و لباس‏ها را وصله مى‏زد، و آن بانوى گرامى از زیباترین مردم بود و گونه‏هاى مطهرش از زیبایى مثل گل بود. درود خدا بر او و پدر و فرزندانش باد.»(۱۱)
امام على(ع) فرموده است: «فاطمه به قدرى با مشک آبکشى کرد تا بر سینه‏اش اثر گذاشت، و به قدرى با آسیاب دستى آرد کرد تا دست‏هایش مجروح شد و آنقدر خانه‏روبى کرد و براى پخت و پز آتش زیر دیگ نهاد که لباس‏هایش گردآلود و دودى گردید؛ و در این امور زحمت و رنج بسیار به او مى‏رسید …»(۱۲)
پیامبر(ص) به فاطمه(س) کمک مى‏کند.
رسول خدا(س) به منزل حضرت على وارد شد، او را دید که همراه فاطمه(س) مشغول آسیاب کردن هستند، پیامبر فرمودند: «کدامیک خسته‏تر هستید؟»
حضرت على عرض کرد: «فاطمه اى رسول خدا!»
پیامبر(ص) به فاطمه(س) فرمودند: «دخترم برخیز» و فاطمه برخاست و پیامبر(ص) به جاى او نشست و با على(ع) در آرد کردن دانه‏ها یارى فرمود.(۱۳)
بنابراین احترام به همسر و رعایت حقوق همسر و همسردوستى و فرزنددوستى و سختکوش در کار خانه و تبدیل خانه به مدرسه و تبدیل بخشى از خانه به مسجد و عبادتگاه و برنامه‏ریزى در کار خانه و رعایت حق خدمتکار و آموزش قرآن و اخلاق به خدمتکار از ویژگى‏هاى حضرت زهرا(س) بود چنان که تبدیل خانه به سنگر جهاد و مبارزه بر علیه ستمگران و دفاع از ولایت را در راستاى وظایف خویش مى‏دانست، همچنین توجه به دعا در حق همسایه و قانع بودن به خانه اجاره‏اى در اول زندگى و ایجاد روحیه عبادت و انفاق گروهى و خانوادگى در بین اعضا و و رعایت تفاهم با همسر و قبول مسئولیت شخصى در تربیت فرزندان و تقسیم کار در امور خانه و مشورت در امور و بردبارى و تحمل فقر خانوادگى و مشکلات خانوادگى و فرمان‏پذیرى از همسر از اخلاق و روحیات خاص حضرت زهرا(س) بود حتى رسیدن به انواع موفقیت‏هاى خانوادگى و سرودن شعر براى شوهر و فرزندان و پدر. نیز از اخلاق خانوادگى حضرت زهرا(س) مى‏باشد.

پى‏نوشتها: