امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: بر شما باد به قرآن اهمیت داده و آن را بیاموزید. گروهی از مردم هستند قرآن را فرا می گیرند تا مردم بگویند فلانی قاری قرآن است و گروهی نیز آن را می آموزند صرفاً برای صوت تا بگویند فلانی خوش صدا هست. در این آموزش خیری نیست. برخی از مردم هم قرآن را می آموزند و شب و روز (به تلاوت و عمل) به آن قیام می کنند و برای آنها اهمیتی ندارد که کسی از آن با خبر باشد یا نباشد. اصول کافی جلد ۴ صفحه ۴۲۰ حدیث 

۶

مقدمه
در نظام ارزشی اسلام، نیّت رکن اساسی و زیر بنای اعمال عبادی و در واقع شکل گیری چارچوب عبادت و پذیرفته شدن آن بستگی کامل به قصد و نیّتی دارد که فرد را به سوی انجام عمل فرا می خواند.
قرائت قرآن کریم نیز که جزو با فضیلت ترین عبادات است، باید همواره با نیّتی که جلب رضای الهی و کسب هدایت از محضر قرآن و سایر اهداف متعالی در آن باشد، همراه گردد. از این رو ائمه معصومین(ع) که ساکنان اصیل خانه وحی هستند، داشتن نیّت صحیح را شرط بهره برداری از انوار قرآن دانسته و قاریانی را که به قصد خودنمایی و یا به انگیزه رسیدن به بهره بی ارزش دنیایی به تلاوت قرآن می پردازند به شدت مذمّت نموده اند.
در این درس به برخی از احکامِ مربوط به نیّت درقرائت قرآن و پس از آن به احکامِ یادگیری قرائت صحیح در نماز پرداخته می شود.

الف) نیّت در قرائت:
۱) در نماز و سایر عبادات همچون قرائت قرآن (چه در نماز و چه در غیر نماز)، خالص بودن نیّت از ریا، شرط صحت و پذیرفته شدن عمل است، بنابراین اگر آنها را به قصد ریا انجام دهد عمل باطل می‌شود.۱
توضیح: بطلان قرائت به معنی عدم پذیرشِ آن از سوی خداوند متعال است به همین علت اگر کسی در قرائت نماز دچار ریا شود نماز او باطل می شود و نیز اگر کسی نذر قرائت قرآن کرده باشد و آن را با نیت ریا انجام دهد، به نذرش وفا نکرده و باید مجدداً با نیتی صحیح آن را اعاده کند.
۲) نیت از ارکان هر عبادت است بنابراین چنانچه در نیت فرد اشکالی وارد شود ، هر چند به صورت سهوی، عمل باطل می شود. بنابراین اگر کسی در عبادت خود مثلاً در قرائت سوره نماز دچار ریا شود ولی فوراً متوجه شود و از این عمل خود پشیمان شود هم نماز او باطل است.۲
۳) ریاهایی که مبطل قرائت هستند عبارتند از:۳
اول: قرائت را تماماً برای غیر خدا انجام دهد.
دوم: قرائت را هم برای خدا و هم برای غیر خدا انجام دهد. به عبارت دیگر انگیزه و محرک انسان برای قرائت هم امتثال فرمان خدا و هم جلب نظر مردم باشد.
سوم: ریا و خودنمایی در اوصاف قرائت، مثلاً تلاوت قرآن با صوت زیبا یا با خشوع و تأنّی برای خودنمایی.
۴) ریاهایی که مبطل قرائت نمی‌باشند عبارتند از:
اول: ریا در مقدمات قرائت، مثلاً در رفتن به مسجد برای قرائت، قصد ریا کند.
دوم: ریا در بعضی از اعمال خارج از قرائت، مثل پوشیدن لباس خاص در هنگام قرائت، با قصد ریا.
سوم: در جایی که عمل را خالصانه برای خدا انجام می دهد ولی در عین حال دوست دارد مردم آن را ببینند و از آن مطلع شوند.
چهارم: ریا بعد از عمل، مانند این که قرائت خالص برای خدا باشد ولی بعد از آن برای خوشامد دیگران آن را نقل کند.
توضیح: گرچه ریا بعد از اتمام عبادت خالصانه موجب بطلان آن نمی شود ولی فرد بخاطر انجام ریا ، کار حرامی انجام داده و باید از آن توبه کند.۴
پنجم: عجب و خودپسندی و خودبینی در هنگام عبادت و به عبارت دیگر بزرگ و بسیار شمردن عمل در مقابل خداوند چنانچه همزمان با انجام عبادت باشد بنابر احتیاط مستحب موجب بطلان عمل شده و چنانچه پس از انجام عبادت این صفت ناپسند برای انسان ایجاد شود عمل گذشته باطل نمی شود.۵
در نماز و سایر عبادات همچون قرائت قرآن (چه در نماز و چه در غیر نماز)، خالص بودن نیّت از ریا، شرط صحت و پذیرفته شدن عمل است، بنابراین اگر آنها را به قصد ریا انجام دهد عمل باطل می‌شود.

ب) یادگیری قرائت نماز
یکی از وظایفی که بر عهده هر مسلمان معتقد است آموختن شیوه صحیح خواندن نماز به ویژه قرائت صحیح حمد و سوره نماز می باشد و اولین گام در این راه آموزش روخوانی صحیح آیات سوره مبارکه حمد و سوره هایی است که فرد به دلخواه خود پس از قرائت سوره حمد در نماز تلاوت می کند می باشد.۶
۱) کسی که حمد و سوره و اذکار دیگر نماز را به خوبی نمی داند و می تواند یاد بگیرد ، چنانچه وقت وسعت داشته باشد ، باید یاد بگیرد و اگر وقت تنگ است بنابر احتیاط واجب در صورتی که ممکن باشد باید نمازش را به جماعت بخواند.۷
۲) اگر یکی از کلمات حمد یا سوره را نداند یا عمداً آن را نگوید یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید مثلاً بجای (ض) (ظ) بگوید یا اعراب را تغییر بدهد و یا تشدید را نگوید نماز باطل است.۸
۳) اگر کسی شیوه صحیح قرائت کلمه ای را نداند مثلاً نداند مغضوب با (ض) است یا با (ظ) باید یاد بگیرد و اگر هر دو حالت را بخواند نمازش باطل است.۹
۴) اگر انسان کلمه ای را صحیح بداند در نماز همانطور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نیست دوباره نماز را بخواند و یا اگر وقت گذشته قضا نماید.۱۰
۵) امام جماعت علاوه بر شروطی مانند عدالت باید نماز را بصورت صحیح بخواند.۱۱
۶) اگر مأموم بداند که امام جماعت برخی از اذکار نماز را بصورت غلط قرائت می نماید نمی تواند به او اقتدا نماید.۱۲

پی نوشتها :

[۱] . حجت هادی ، قرآن در آئینه احکام،ص۴۳ – برگرفته از کتاب عروه الوثقی . مبحث نیت.
[۲] . بنی هاشم خمینی ، سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع جلد اول صفحه ۵۰۱ مسأله ۹۴۲
[۳] . برگرفته از کتاب عروة الوثقی، مبحث نیت مسأل? ۸ و ۹٫
[۴] . مطابق با فتوای حضرت امام خمینی برگرفته از تحریر الوسیله جلد اول صفحه۱۴۲ مسأله ۲
[۵] . عروه الوثقی جلد اول صفحه۴۷۲ مسأله دهم . مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، خویی ، اراکی ، گلپایگانی.
[۶] . بنی هاشمی خمینی ، توضیح المسائل مراجع صفحه ۵۱۹ مسأله ۹۹۷ مطابق با فتوای تمامی مراجع عظام تقلید
[۷] . همان ، صفحه ۵۲۰ مسأله۹۹۸ مطابق با فتوای حضرات عظام امام خمینی ، مکارم ، فاضل ، شبیری زنجانی ، صافی گلپایگانی. سایر مراجع عظام درباره وظیفه کسی که حمد و سوره و اذکار نماز را نمی داند توضیحات مختلفی ارائه فرموده اند.
[۸] . همان ، صفحه ۵۲۰و۵۲۱ مسأله ۱۰۰۰ مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، تبریزی ، فاضل ، شبیری زنجانی ، صافی گلپایگانی ، سیستانی ، مطابق فتوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی در صورتی نماز باطل است که تغییر ایجاد شده از نظر لغت عرب غلط باشد. مطابق فتوای آیت الله العظمی بهجت در صورتی نماز باطل است که مطابق با نظر اهل لغت کلمه مورد نظر تلفظ نشده باشد و نیز مطابق یکی از قرائات سبعه نباشد.
[۹]. همان ، ج اول، صفحه ۵۲۱ مسأله ۱۰۰۲ مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، صافی گلپایگانی ، فاضل ، بهجت ، مطابق با فتوای حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی مگر اینکه هر دو حالت در زبان عربی صحیح باشد و یکی را به قصد ذکر بگوید.
[۱۰] . همان ، صفحه ۵۲۱ مسأله ۱۰۰۱ مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، تبریزی ، سیستانی ، مطابق با فتوای حضرات آیات فاضل ، شبیری زنجانی و مکارم شیرازی بنابر احتیاط مستحب نمازها را دوباره بخواند یا اگر وقت گذشته قضا نماید. مطابق با فتوای حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی باید نماز را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
[۱۱]. همان صفحه ۷۴۲ ، مسأله ۴۵۳ مطابق با فتوای تمامی مراجع عظام تقلید درباره سایر شروط امام جماعت از جمله بلوغ ، مرد بودن و … به مسأله مورد اشاره مراجعه فرمایید.
[۱۲]. مطابق با فتوای آیات عظام مقام معظم رهبری ، سیستانی ، بهجت ، استفتائات مقام معظم رهبری ج اول سؤال ۵۹۸ و ۵۹۹ و پایگاه اطلاع رسانی مراجع فوق الذکر.