مقدمه
یکی از پرسشهایی که درباره وقایع پس از عاشورا مطرح و شایسته مطالعه و بررسی است، فرجام سر مطهر امام حسین (ع) و دیگر سرهای شهدا است. براساس گزارشهای تاریخی، مسلّم است که سر امام حسین (ع) و دیگر سرها توسط مأموران ابن زیاد به شام فرستاده شد. همچنین براساس برخی گزارشها، سرهای دیگر شهدا نیز همراه سر امام حسین (ع) به دربار یزید برده شد[۱]. اکنون این پرسش مطرح است که پس از آنکه یزید در ظاهر از عملکرد خویش با امام حسین (ع) و یارانش اظهار پشیمانی کرد و درصدد بازگرداندن اسرا به مدینه برآمد، سرنوشت سر امام (ع) و سرهای دیگر چه شد؟ آیا چنان که بین شیعه مشهور است، سر امام (ع) به بدن ملحق شد یا چنان که در برخی منابع دیگرِ حدیثی شیعه آمده است، در نجف، کنار قبر امیرالمؤمنین (ع) دفن شد یا بر اساس برخی منابع اهل سنت به مدینه فرستاده شد و در بقیع دفن شد و یا در دمشق یا قاهره یا عَسْقَلان یا رَقّه و یا حتی در مرو دفن شد؟ فرجام سرهای دیگر شهدا به کجا انجامید؟ آیا آنها نیز به بدنهایشان ملحق شدند یا سرنوشت آنها نامعلوم است؟ بنابراین در این نوشتار دو موضوع، مورد بررسی و پژوهش قرار میگیرد: نخست، فرجام سر امام (ع) و دوم، فرجام سرهای شهدا.