بعد از توحيد، يكي از مهم‌ترين اوصاف پروردگار، علم و دانايي او است كه تمام عالم هستي را شامل مي‌شود ، و ذره اي در عالم پهناور از علم نامحدود او پوشيده و پنهان نيست. هر قطره باراني كه فرو مي‌افتد، هر غنچه اي كه مي شكفد، هر دانه‌اي كه در دل زمين نهفته است، هر موجود زنده‌اي كه حركت مي‌كند، هر نطفه اي كه در رَحِم منعقد مي‌شود و سرانجام هر انديشه‌اي كه خطور مي‌كند، همه در دانش خدا آشكار است:"بدانيد خداوند از هر چيزي آگاه است".[1]
و مي‌فرمايد:"اگر آن چه در سينه‌هاي شما است، پنهان داريد يا آشكار كنيد، خداوند آن را مي‌داند".[2]
"ما انسان را آفريديم و وسوسه هاي نفس او را مي دانيم، و ما به او از رگ گردن نزديك تريم".[3]
آية ديگر مي‌فرمايد:"خداي سبحان از همه چيز آگاه است، زيرا او خالق همة هستي است و آفريننده اسرار مخلوق آگاه است". بايد توجه داشت آفرينش الهي مستمر است و همة موجودات همان گونه كه اصل هستي را از خالق گرفته اند، ادامة هستي را نيز از او مي‌گيرند. از اين جا روشن مي‌شود علم و آگاهي خداوند به تمامي موجودات، هميشگي و در هر زمان و مكان است:"ألا يعلم مَن خلق؛ آيا آن كه موجودات عالَم را آفريده از حال آن‌ها با خبر نيست؟".[4] پس از آن جا كه خدا خالق همه چيز است، آگاه بر همه چيز است.
از طرف ديگر خدا وجودي است غير متناهي و غير محدود و محيط بر همه جا و همة زمان‌ها. هيچ مكاني و زماني خالي از وجود او نيست و براي وجودي اين‌چنين زمان آينده و گذشته و دوري و نزديكي مطرح نيست.
چيزي كه محدود است، در يك جا هست و در يك جا نيست، يا در يك زمان هست و در زمان ديگر نيست. زمان و مكان فقط در ماديات است، ولي براي وجود نامتناهي اين مسايل مطرح نمي‌باشد.
فرض كنيد كسي در اتاقي زنداني است كه فقط روزنة كوچكي به خارج دارد، در حالي كه كاروان شتر از مقابل اين روزنه مي گذرد، او نخست ناظر سر و گردن يك شتر، سپس كوهان، بعد پا و دم او است. هم چنين ساير شترهايي كه در اين قطارند. كوچك بودن روزنة ديد سبب مي‌شود او براي خود گذشته و آينده درست كند، اما كسي كه بيرون اتاق و بر پشت‌بام است، به تمام بيابان نگاه مي‌كند و قطار شتران را يك جا مي‌بيند كه در حال حركتند. از اين جا روشن مي‌شودمفاهيم گذشته و حال و آينده نتيجة محدوديت ديد انسان است. آن چه براي ما زمان ماضي محسوب مي شود، براي اقوام پيشين زمان مستقبل بود، و آن چه براي ما مستقبل است، براي آينده گان ماضي است. اما براي ذاتي كه همه جا حضور دارد و ازل و ابد را فرا گرفته، ماضي و مضارع و حال بي‌معني است و همة حوادث در تمام طول زمان نزد او حاضرند و او به همة حوادث و موجودات عالم، در گذشته و حال و آينده احاطه دارد.1[5]
همان گونه كه خدا بر زمان چيره است، بر مكان هم چيره است و دور و نزديك و اين جا و آن جا براي او كه وجود نامحدود است، مطرح نيست و بر همه جا به طور يكسان حضور دارد و عالِم بر همه چيز در همة زمان‌ها و مكان‌ها است و به اسرار و نهان سراسر هستي آگاه است. امير مؤمنان علي عليه‌السلام مي‌فرمايد:"خداوند به تمام اسرار آگاه است و از همة ضمائر و نهان ها با خبر مي‌باشد. به همه چيز احاطه دارد و بر همه چيز غالب است".[6]
[1] بقره (2) آية 231.
[2] آل عمران (3) آية 29.
[3] ق (50) آية 16.
[4] ملك (67) آية 14.
[5] ناصر مكارم شيرازي، پيام قرآن، ج 4، ص 96.
[6] نهج البلاغة فيص الاسلام، خطبه 85، ص 196.