اختلاف شیعه و اهل سنت در این مسائل به اختلاف در مبانی استنباط احكام دینی بر می گردد.
هر یك از مذاهب فقهى اسلامى براى استنباط احكام دین، از یكسرى اصول و مبانى بهره می گیرند. طبیعى است كه اگر در اصول، مبانى و منابع استنباط با هم اختلاف داشته باشند، نتیجه و ره آورد استنباط ها متفاوت خواهد شد. بسیارى از اختلافات فقهى شیعه و سنی،‌ ریشه در تفاوت دیدگاه ها در اصول و مبانى استنباط دارد، مثلا‍ً اهل سنت افزون بر قرآن و سنت پیامبر(ص) به سنت صحابه و گاهى به سنت تابعین ارزش مى دهند،‌ ولى شیعه افزون بر قرآن و سنت پیامبر (ص)، به سنت اهل بیت پیامبر(ص) بها مى دهند و سنت صحابه را اگر مستند به سنّت پیامبر نباشد، به عنوان منبع شرعى نمى پذیرند.

برخى از اختلافات فقهى ریشه در همین نكته دارد. اختلاف در وضو هم از همین نوع است. شیعیان با تمسك به حدیث ثقلین، به اهل بیت و امامان معصوم(ع) مراجعه مى كنند و احكام شرعى خویش را فرا مى گیرند، امّا اهل سنّت این چنین عمل نمی کنند.
در زمان خلفا به ویژه خلیفة دوم (عمر) سیاست جلوگیرى از نشر حدیث رواج داشت و خلفاى بعدى تا زمان عمر بن عبدالعزیز، همین سیاست را در پیش گرفتند كه سرانجام بسیارى از روایت هاى پیامبر اسلام(ص) و حوادث صدر اسلام به فراموشى سپرده شد و نسل هاى بعدى نسبت به آن بیگانه شدند. زین پس شیعیان با مراجعه به امامان معصوم(ع) توانستند سنت فراموش شده پیامبر(ص) را دریابند و آن را سرمشق زندگى خویش قرار دهند؛ به عنوان مثالدر مورد وضو: امام باقر(ع) در این راستا ظرف آبى برداشت و به وضو پرداخت و فرمود: پیامبر (ص) چنین وضو مى ساخت.(1)
كیفیت وضوى اهل سنت به جهت تفسیرى است كه ایشان از آیه "فاغسلوا وجوهكم و ایدیكم الى المرافق" (2) دارند.
ظاهر معناى آیه چنین است كه صورت و دست‏ها را تا آرنج بشویید. اهل سنت از كلمه "الى" خیال مى‏كنند كه آیه مى‏گوید دست‏ها را از سرانگشتان به طرف آرنج بشویید، ولى با اندكى دقّت روشن مى‏شود كه كلمه "الى" تنها براى بیان حدّ شستن است، نه كیفیّت شستن.
توضیح: آیه درست به آن مى‏ماند كه انسان به كارگرى سفارش مى‏كند دیوار اتاق را از كف تا یك متر رنگ كند. بدیهى است منظور این نیست كه دیوار از پایین به بالا رنگ شود، بلكه منظور این است كه این مقدار باید رنگ شود، نه بیشتر و نه كمتر. بنابراین فقط مقدارى از دست كه باید شسته شود، در آیه ذكر شده ، اما كیفیت آن در سنت پیامبر (كه به وسیله اهل بیت به ما رسیده) آمده است و آن شستن آرنج است به طرف سر انگشتان.(3)
البته مذاهب چهارگانه اهل سنت، شستن دست هنگام وضو از سر انگشتان تا آرنج را واجب نمى‏دانند و مى‏گویند بهتر است كه بدین طریق وضو گرفته شود.
امامیه(شیعه) گفته‏اند: از آرنج واجب است و عكس آن باطل است، هم چنان كه مقدّم داشتن دست راست بر چپ واجب است. باقى مذاهب گفته‏اند: شستن آن‏ها به هر طریقى كه باشد، واجب بوده و تقدیم دست راست و شروع از انگشتان تا آرنج افضل است؛ (4) یعنى ثواب بیشترى دارد.
شستن پا به جاى مسح كه میان اهل سنت رواج دارد، تفسیر خاصى است كه از ادامه همان آیه ارائه داده‏اند. به نظر آنها كلمه "ارجلكم" (پاها) بر "وجوهكم" (صورتها) عطف شده و باید مانند آن شسته شود، اما شیعه معتقد است این كلمه بعد از كلمه رؤوس (سرها) ذكر شده و عطف به آن است و باید پاها را مانند سر مسح كنید.
در هر حال اختلاف عمل در مذاهب اسلامى ناشى از اختلاف برداشت و فهم متفاوت از آیات بوده و سنت پیامبر را هر دو گروه طبق عقیده خود مى‏دانند، اما شیعه افتخار دارد كه پیرو ائمه اطهار بوده و پیشوایان معصوم(ع) از آیات الهى و روش و سنت و گفتار رسول خدا(ص) آگاه‏تر بوده و درست‏تر تفسیر مى‏كنند.
و همان گونه كه بیان شد در روایات ائمه(ع) بیان شده كه روش وضوى پیامبر(ص) به روش شیعه بوده است.
در مورد نماز نیز فرق هایی بین شیعه و سنی هست مانند مسئله دست بسته بودن (تكفیر و یا تكتّف) در حال نمازكه اهل سنت انجام می دهند، از زمان خلیفه دوم مرسوم شد و از بدعت هاى ایشان است . در زمان پیامبر و خلیفه اول این طور نماز می خواندند هنگامى كه اسیران جنگى ایرانى بر عمر وارد شدند، همین كار را كردند. عمر از این كار خوشش آمد و گفت : خوب است در نماز در برابر پروردگار همین كار را بكنیم . اما شیعه با توجه به روایات امامان معصوم آن را درست نمی داند.
امام باقر(ع) فرمود: و علیك بالاقبال على صلاتك ... قال : ولا تكفّر فانّما یصنع ذلك المجوس؛ بر تو باد به توجه قلبى بر نمازت ... و دست بر روى دست در حال نماز نگذار، زیرا این كار مجوس است.(5)
بنابر این به عقیده شیعه این نحو نماز خواندن درست نیست وتكفیر یكى از مبطلات نماز است، زیرا بدعت در دین محسوب می شود.پیامبر(ص)فرمود: صلّوا كما رأیتمونى أصلى ؛ همانطور كه من نماز مى خوانم نماز بخوانید. پیامبر و اصحاب دست بسته نمى خواندند.
پى‏نوشت‏ها:
1- شیخ حرّ عاملی، وسایل الشیعه، ج 1، ص 274،‌ ج 7.
2 - سوره مائده (5) آیه 6.
3 - تفسیر نمونه، ج 4، ص 286.
4 - محمد جواد مغنیه، فقه تطبیقى ،ترجمه كاظم پورجوادى، ص 40.
5 - وسائل الشیعه ، ج 4 باب 15 از ابواب قواطع الصلاة.