از مجموع آیاتی که در آن ها واژه احسان به کار رفته است می توان برداشت کرد که شخصی که با ایمان کامل، پایبند فرامین الهی و دستورات قرآنی باشد عنوان «محسن» بر او صادق است.

این واژه‏ی قرآنی یعنی احسان، به این معنی است که بیش از آن چیزی که برعهده‏ داری انجام بدهی .

اما نکته مهم اینجاست که فقط کسی به درجه و مقام محسنین می رسد که مطابق این آیه قرآن کریم یک شرط مهم را دارا باشد. «بَلَى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ» (البقرة:۱۱۲) کسی که همه کارهایش برای خدا و تسلیم محض اوست، محسن است؛ بنابراین محسنین کسانی هستند که در برابر خدا تسلیم باشند. یعنی همه کارهای محسنین خدایی است و بهشت و پاداش اخروی برای کسانی که است در راه رضای خدا گام برمی دارند و همواره به دنبال نیکی و احسان هستند.

در آیات قرآن، عبارت «احسان» با سه مفهوم مشاهده می شود.

۱. معنای اولی که از مجموعه آیاتی استنباط شده، «انجام دادن کار نیک» می باشد. در این آیات، مجموعه رفتارهایی معرفی شده و انجام دهندگان آن محسن و نیکوکار نام گرفته اند. (بقره: ۵۸؛ آل‌عمران: ۱۳۴؛ اعراف: ۵۵ـ۵۶). در این آیات، ضمن بیان مصادیق کارهای نیک، خداوند، مخاطبان قرآن کریم را به انجام‌دادن کار نیک ترغیب و تشویق کرده است. همین طور آیاتی که با تصویر بخش‌های مهمّی از شخصیّت فکری، عاطفی و رفتاری گروهی از پیامبران، آنها را نمونه بارزی از مُحسنان (نیکوکاران) معرّفی کرده است هم، در این دسته از آیات جای دارند. (یوسف: ۵۱ـ۵۶؛ قصص:۱۴؛ صافات:۱۰۲ـ۱۰۵)

۲. در قسمتی دیگر از آیات، بدون تعیین مصادیق نیکی، نیکی کردن به دیگران  به عنوان معنای دوم استفاده می شود. (نساء: ۳۶؛ انعام: ۱۵۱؛ قصص: ۷۷).

۳. و احسان به معنای انجام دادن نیکو و شایستة یک کار در شکل کامل آن (معنای سوم) نیز در برخی از آیات قرآن به چشم می‌خورد. (یوسف: ۲۳؛ سجده: ۷؛ تغابن: ۳). البته باید در نظر داشت چنان‌که از کاربردهای قرآنی نیز بر می‌آید، دسته سوم در تعبیر آیات، محسِن خطاب نمی‌شوند. (مجمع البیان، ج ۱ ص ۵۱۵)

از مجموع آیاتی که در آن ها واژه احسان به کار رفته است می توان برداشت کرد که شخصی که با ایمان کامل، پایبند فرامین الهی و دستورات قرآنی باشد عنوان «محسن» بر او صادق است.

ما در این نوشتار بر یکی از مصادیق احسان یعنی «نیکی کردن به دیگران» خواهیم پرداخت.

در آیه‏ی شریفه‏ی «وَ اِذ اَخَذنا میثاق بَنی اسرائیل لاتعبدون الا الله و بالوالدین احسانا و ذی القربی و الیتامی و المساکین و قولوا للنّاس حسناً» ؛ یاد کنید که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند را نپرستید و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید و با مردم به زبان خوش سخن بگویید و در سوره الرحمن آمده است: «هل جزاء الاحسان الا الاحسان»؛ آیا جزای نیکوکاری جز نیکوکاری است؟

در ادامه آیه‏ی اول خداوند خوب حرف زدن با دیگران را جزئی از پیمان خود می داند. و درسوره الرحمن با تأکید یاد آور می شود که باید پاسخ  هر نیکی شایسته آن باشد.

اگر این یکی از دغدغه های امروز ما باشد و موقع حرف زدن، دور از تأثیر کلام و رفتار رسانه هایی مانند رادیو وتلویزیون، یا بدون توجه به رفتارهای ناشایستی که در اطرافمان می بینیم، پیمان خداوند را به یاد داشته باشیم؛ هرگز به خود اجازه نخواهیم داد کلماتی بر زبان بیاوریم که شایسته‏ی پیمان خداوند نباشد. و شاید اگر این رفتارها در جامعه رواج پیدا کند کمتر با کلماتی مواجه شویم که نه در قالب ادبیات می گنجند نه مفهومی برای آنها می توان در نظر گرفت.

مگر می شود کسی خود را طرف پیمان با پروردگارش ببیند، و به بهانه هر نابسامانی به خشم بیاید و …

نشانه های محسنین- سایت تبیان