ـ مـسـاله ۴۵۹ ـ نجس کردن زمین و سقف و بام و طرف داخل دیوار مسجد , حرام است , و هر کس بـفـهمد که نجس شده است باید فورا نجاست آن را بر طرف کند , و احتیاط مستحب آن است که طـرف بـیـرون دیوار مسجد را هم نجس نکنند , و اگر نجس شود بر طرف کردن آن لازم نیست , ولـی اگـر نـجـس کردن طرف بیرون دیوار موجب هتک مسجد باشد البته حرام است و بر طرف کردن آن مقداری که رافع هتک باشد لازم است .

ـ مـسـالـه ۴۶۰ ـ نـجـس کردن حرم امامان (ع ) حرام است , و اگر یکی از آنها نجس شود , چنانچه نـجس ماندن آن بی احترامی باشد , تطهیر آن واجب است , بلکه احتیاط مستحب آن است که اگر بی احترامی هم نباشد آن را تطهیر کنند.
ـ مساله ۴۶۱ ـ اگر حصیر یا موکت مسجد نجس شود , باید آن را آب بکشند.
ـ مساله ۴۶۲ ـ بردن عین نجس و متنجس در مسجد اگر بی احترامی به مسجد باشد حرام است .
ـ مـساله ۴۶۳ ـ اگر مسجد رابرای روضه خوانی چادر بزنند و فرش کنند و سیاهی بکوبند و اسباب چای در آن ببرند , در صورتی که این کارها به مسجد ضرر نرساند و مانع نماز خواندن نشوداشکال ندارد.
اذان و اقامه .
ـ مـسـالـه ۴۶۴ ـ برای مرد و زن مستحب است پیش ازنمازهای واجب شبانه روزی (یومیه ) اذان و سپس اقامه بگویند , و برای نمازهای دیگر واجب یا مستحب مشروع نیست .
ـ مساله ۴۶۵ ـ مستحب است در روز اول که بچه به دنیا می آید , یا پیش از آنکه بند نافش بیفتد , در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگویند.
ـ مـسـالـه ۴۶۶ ـ اذان هیجده جمله است : (( اللّه اکبر )) چهار مرتبه , ((اشهد ان لا اله الا اللّه )) , (( اشهد ان محمدا رسول اللّه )) , (( حی علی الصلا )) , (( حی علی الفلاح )) , (( حی علی خیر العمل )) , (( اللّه اکـبر )) , (( لا اله الا اللّه )) هر یک دومرتبه و اقامه هفده جمله است , یعنی دو مرتبه (( اللّه اکبر )) از اول اذان و یک مرتبه ((لا اله الا اللّه )) از آخر آن کم می شود , و بعد از گفتن (( حی علی خیر العمل )) باید دومرتبه (( قد قامت الصلا )) اضافه نمود.
ـ مساله ۴۶۷ ـ (( اشهد ان علیا و لی اللّه )) جزاذان و اقامه نیست , و لی خوب است بعد از (( اشهد ان محمدا رسول اللّه )) به قصدقربت گفته شود.
ترجمه اذان و اقامه .
اللّه اکبر:
یعنی خدای تعالی بزرگتر است .
اشهدان لا اله الا اللّه :
یعنی شهادت می دهم که کسی جز اللّه سزاوار پرستش نیست .
اشـهـدان مـحـمـدا رسول اللّه :
یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) پیغمبر وفرستاده خداست .
اشـهد ان علیا امیر المؤمنین و لی اللّه :
یعنی شهادت می دهم که حضرت علی علیه الصلا و السلام امیر مؤمنان و ولی خدا بر همه خلق است .
حی علی الصلا:
یعنی بشتاب برای نماز.
حی علی الفلاح :
یعنی بشتاب برای رستگاری .
حی علی خیر العمل :
یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است .
قد قامت الصلا:
یعنی بتحقیق نماز برپاشد.
لا اله الا اللّه :
یعنی کسی جز اللّه سزاوار پرستش نیست .
ـ مـساله۴۶۸ ـ بین جمله های اذان و اقامه باید خیلی فاصله نشود , و اگر بین آنها بیشتر ازمعمول فاصله بیندازد , باید دوباره آن را از سر بگیرد.
ـ مساله ۴۶۹ ـ در همه مواردی که نمازگزار دو نماز را که یک وقت مشترک دارند پشت سر هم می خواند اگر برای نماز اول اذان گفته باشد , اذان برای نماز بعدی ساقط است .
ـ مـسـاله ۴۷۰ ـ اگر برای نماز جماعتی اذان و اقامه گفته باشند , کسی که با آن جماعت نماز می خواند , نبایدبرای نماز خود اذان و اقامه بگوید.
ـ مـسـالـه ۴۷۱ ـ اذان و اقـامه باید به عربی صحیح گفته شود , پس اگر به عربی غلط بگوید , یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید , یامثلا ترجمه آن را به فارسی بگوید , صحیح نیست .
ـ مـسـالـه ۴۷۲ ـ اذان و اقـامه باید بعداز داخل شدن وقت نماز گفته شود , و اگر عمدا یا از روی فـرامـوشی پیش از وقت بگوید باطل است , مگر در صورتی که اگر وقت در میان نماز داخل شود حکم به صحت آن نماز می شود که در مساله (۳۹۵) بیان آن گذشت .
واجبات نماز.
واجبات نماز یازده چیز است :
.۱) نـیت ۲) قیام یعنی ایستادن ۳) تکبیر الاحرام یعنی گفتن اللّه اکبر در اول نـمـاز ۴) رکوع ۵) سجود ۶) قرائت ۷) ذکر ۸) تشهد ۹) سلام ۱۰) ترتیب ۱۱) موالات یعنی پی در پی بودن اجزا نماز.
مساله ۴۷۳ ـ بعضی از و اجبات نماز , رکن است , یعنی اگرانسان آنها را بجا نیاورد ـ عمدا باشد یا اشـتباها ـ نماز باطل می شود و بعضی دیگررکن نیست , یعنی اگر اشتباها کم گردد نماز باطل نمی شود رکن نماز پنج چیز است :
۱) نیت .
۲) تکبیر الاحرام .
۳) قیام متصل به رکوع , یعنی ایستادن پیش ازرکوع .
۴) رکوع .
۵) دو سجده از یک رکعت .
و امـا نـسبت به زیادی درصورتی که عمدی باشد , مطلقا نماز باطل می شود , و در صورتی که از روی اشـتـبـاه بـاشـد اگـر زیادی در رکوع یا در دو سجده از یک رکعت باشد , نماز بنابر احتیاط لازم باطل است و الا باطل نیست .
نیت .
ـ مساله ۴۷۴ ـ انسان باید نماز را به نیت قربت یعنی برای تذلل و کرنش در پیشگاه خداوند عالم بجا آورد , و لازم نـیـست نیت را ازقلب خود بگذراند یا مثلا به زبان بگوید: چهار رکعت نماز ظهر می خوانم قرب الی اللّه .
ـ مساله ۴۷۵ ـ اگر در نماز ظهر یا در نماز عصر نیت کند که : چهار رکعت نماز می خوانم , و معین نـکند ظهر است یا عصر , نماز او باطل است ولی کافی است در تعیین , نمازظهر را به عنوان نماز اول و نماز عصر را به عنوان نماز دوم تعیین کند , و نیز کسی که مثلا قضای نماز ظهر بر او واجب اسـت , اگـر در وقـت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا یانماز ظهر را بخواند , باید نمازی را که می خواند , در نیت معین کند.
ـ مـسـالـه ۴۷۶ ـانـسـان بـایـد از اول تـا آخـر نـماز به نیت خود باقی باشد , پس اگر در بین نماز بطوری غافل شود که اگر بپرسند چه می کند؟ نداند چه بگوید , نمازش باطل است .
مساله۴۷۷ ـ انسان باید فقط برای تذلل در پیشگاه خداوند عالم نماز بخواند , پس کسی که ریا کند یعنی برای نشان دادن به مردم نماز بخواند , نمازش باطل است , خواه فقطبرای مردم باشد یا خدا و مردم هر دو را در نظر بگیرد.
تکبیر الاحرام .
ـ مـسـالـه ۴۷۸ ـگـفـتن (( اللّه اکبر )) در اول هر نماز , واجب و رکن است , وباید این دو کلمه به عـربـی صحیح گفته شود , و اگر به عربی غلط بگوید یا مثلا ترجمه آن را به فارسی بگویدصحیح نیست .
ـ مـساله ۴۷۹ ـ موقع گفتن تکبیر الاحرام در نماز واجب باید بدن آرام باشد , و اگر عمدا در حالی که بدنش حرکت دارد تکبیر الاحرام را بگوید باطل است .
ـ مـساله ۴۸۰ ـ تکبیر و حمد و سوره و ذکر و دعا را باید طوری بخواند که خـودش لااقـل همهمـه خــود را بـشنـود , و اگـر بواسطـه سنگینی یا کـری گـوش یا سر و صدای زیاد نمی شنود , باید طوری بگوید که اگر مانعی نباشد بشنود.
ـ مـساله ۴۸۱ ـ کسی که بواسطه عارضه ای لال شده یا زبان او مرضی پیدا کرده که نمی تواند (( اللّه اکـبر )) رابگوید باید به هر طوری که می تواند بگوید , و اگر هیچ نمی تواند بگوید باید تکبیر رادر قلب خود بگذراند و برای او بطوری که مناسب حکایت لفظش باشد با انگشتش اشاره کند و زبان و لبش را هم اگر می تواند حرکت دهد و اما کسی که لال مادر زاداست باید زبان و لبش را بطوری کـه شـبـیه کسی است که تلفظ به تکبیر می کند حرکت دهد , و در آن حال با انگشتش نیز اشاره نماید.
قیام (ایستادن ).
ـ مساله ۴۸۲ ـ قیام در موقع گفتن تکبیر الاحرام و قیام پیش از رکوع که آن را قیام متصل به رکوع می گویند , رکن است , ولی قیام در موقع خواندن حمد و سوره و قیام بعد از رکوع , رکن نیست و اگر کسی آن را از روی فراموشی ترک کند , نمازش صحیح است .
ـ مساله۴۸۳ ـ واجب است پیش از گفتن تکبیر و بعد از آن مقداری بایستد تا یقین کند که تکبیر را در حال ایستادن گفته است .
ـ مساله ۴۸۴ ـ اگر رکوع را فراموش کند و بعد ازحمد و سوره بنشیند و یادش بیاید که رکوع نکرده , باید بایستد و به رکوع رود , و اگربدون اینکه بایستد به حال خمیدگی به رکوع برگردد , چون قیام متصل به رکوع رابجانیاورده , کفایت نمی کند.
ـ مـسـالـه ۴۸۵ ـ مـوقعی که برای تکبیر الاحرام یا قرائت ایستاده است باید راه نرود و به طرفی خم نشود , و بنابر احتیاط لازم بدن حرکت ندهد و در حال اختیار به جائی تکیه نکند , ولی اگر از روی نا چاری باشد اشکال ندارد.
ـ مساله ۴۸۶ ـ اگر موقعی که ایستاده , از روی فراموشی قدری راه برود , یا به طرفی خم شود , یا به جائی تکیه کند , اشکال ندارد.
ـ مساله ۴۸۷ ـ موقعی که انسان در نماز مشغول خواندن چیزی از اذکار واجب است , باید بدنش آرام بـاشـد , و هـمـچـنین بنابر احتیاط لازم وقتی که مشغول چیزی از اذکار مستحب می باشد و در مـوقـعی که می خواهد کمی جلو یا عقب رود , یا کمی بدن را به طرف راست یا چپ حرکت دهد , باید چیزی نگوید.
ـ مـساله ۴۸۸ ـ اگر در حال حرکت بدن ذکر مستحبی بگوید , مثلاموقع رفتن به رکوع یا رفتن به سجده تکبیر بگوید , چنانچه آن را به قصد ذکری که در نماز دستور داده اند بگوید , آن ذکر صحیح نیست ولی نمازش صحیح است , و ((بحول اللّه وقوته اقوم واقعد )) را باید در حال بر خاستن بگوید .
ـ مساله ۴۸۹ ـ اگر دربین نماز از ایستادن عاجز شود , باید بنشیند , و اگر از نشستن هم عاجز شود , بایدبخوابد , ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی از ذکرهای واجب رانگوید.
ـ مساله ۴۹۰ ـ تا انسان می تواند ایستاده نماز بخواند , نباید بنشیند , مثلا کسی که در موقع ایستادن , بدنش حرکت می کند , یا مجبور است به چیزی تکیه دهد , یا بدنش را مختصری کج کند , باید به هر طور که می تواند ایستاده نماز بخواند , ولی اگر به هیچ قسم نتواند بایستد باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.
ـ مـسـالـه ۴۹۱ ـ کسی که نشسته نمازمی خواند , اگر بعد از خواندن حمد و سوره بتواند بایستد و رکـوع را ایـستاده بجا آورد, باید بایستد و از حال ایستاده به رکوع رود , و اگر نتواند باید رکوع را هم نشسته بجاآورد.
ـ مساله ۴۹۲ ـ کسی که می تواند بایستد , اگر بترسد که بواسطه ایستادن , مریض شود یا ضرری به او برسد , می تواند نشسته نماز بخواند , و اگر از نشستن هم بترسد ,می تواند خوابیده نماز بخواند .
قرائت .
ـ مساله ۴۹۳ ـ در رکعت اول و دوم نمازهای واجب یومیه , انسان باید اول حمد و بعد از آن سوره و ـ بنابر احتیاط ـ یک سوره تمام بخواند.
ـ مـسـالـه ۴۹۴ ـ اگر وقت نماز تنگ باشد , یا انسان ناچار شود که سوره رانخواند , مثلا بترسد که اگر سوره را بخواند , دزد یا درنده یا چیز دیگری به او صدمه بزند یا آنکه کار ضروری داشته باشد , می تواند سوره را نخواند , بلکه در صورت تنگی وقت و در بعض از موارد ترس نباید سوره را بخواند .
ـ مـسـالـه ۴۹۵ ـ اگـر پـیش ازآنکه برای رکوع خم شود , بفهمد که حمد و سوره را نخوانده , باید بـخـواند , و اگربفهمد سوره را نخوانده , باید فقط سوره را بخواند , ولی اگر بفهمد حمد تنها را نـخـوانده , باید اول حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند , و نیز اگر خم شود و پیش از آنکه به رکوع برسد بفهمد و سوره یا سوره تنها یا حمد تنها را نخوانده , باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.
ـ مـسـالـه ۴۹۶ ـ در نـمـاز مستحبی خواندن سوره لازم نیست اگر چه آن نماز بواسطه نذر کردن واجب شده باشد , ولی در بعضی از نمازهای مستحبی مثل نماز و حشت که سوره مخصوصی دارد , اگر بخواهد به دستور آن نمازرفتار کرده باشد , باید همان سوره را بخواند.
ـ مساله ۴۹۷ ـ بر مرد بنابر احتیاطواجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند , و بر مرد و زن بنابر احیتاط واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخواند.
ـ مـسـالـه ۴۹۸ ـزن مـی تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند , ولی اگـرنامحرم صدایش را بشنود و موردی باشد که شنواندن صدا به نامحرم حرام است , بایدآهسته بخواند , و اگر عمدا بلند بخواند بنابر احتیاط نمازش باطل است .
ـ بـایدآهسته بخواند عمدا بلند بخواند , بنابر احتیاط نمازش باطل است , ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مساله باشد , صحیح است , و اگر در بین خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه کرده , لازم نیست مقداری را که خوانده دوباره بخواند.
ـ مـسـالـه ۵۰۰ ـانـسـان باید قرائت نماز را صحیح بخواند , و کسی که به هیچ قسم نمی تواند همه سـوره حمد را صحیح بخواند باید به همان نحو که می تواند بخواند اگر مقداری را که صحیح می خـواند معتنا به باشد , ولی اگر آن مقدار ناچیز باشد باید بنابر احتیاط واجب مقداری از بقیه قرآن را کـه مـی تـواند صحیح بخواند به آن ضمیمه کند , و اگر نمی تواندباید تسبیح را به آن ضمیمه کند , و اما کسی که نمی تواند به کلی سوره را صحیح بخواند , لازم نیست چیزی عوض آن بخواند.
ــ مـسـالـه ۵۰۱ ـ اگر یکی از کلمات حمدیا سوره را عمدا یا از روی جهل تقصیری نگوید یا به جای حـرفـی حرف دیگر بگویدمثلا بجای (( ض )) (( ذ )) یا (( ز )) بگوید , یا زیر و زبر حروف را رعایت نکند به گونه ای که غلط شمرده شود , یا تشدید را نگوید , نماز او باطل است .
ـ مـسـاله ۵۰۲ ـ اگرانسان کلمه ای را که یاد گرفته صحیح بداند و در نماز همانطور بخواند و بعد بفهمدغلطخوانده , لازم نیست دوباره نماز را بخواند.
ـ مـسـالـه ۵۰۳ ـ احـتیاط مستحب آن است که در نماز , وقف به حرکت و وصل به سکون ننماید , و مـعـنای وقف به حرکت آن است که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را بگوید و بین آن کلمه و کلمه بـعدش فاصله دهد ,مثلا بگوید: (( الرحمن الرحیم )) و میم (( الرحیم )) را زیر بدهد و بعد قدری فـاصـلـه دهـد وبـگـویـد (( مـالک یوم الدین )) و معنای و صل به سکون آن است که زیر یا زبر یا پـیش کلمه ای را نگوید و آن کلمه را به کلمه بعد بچسباند مثل آنکه بگوید (( الرحمن الرحیم )) و میم (( الرحیم )) را زیر ندهد و فورا (( مالک یوم الدین )) را بگوید.
ـ مـسـالـه ۵۰۴ ـ دررکـعـت سـوم و چـهـارم نـمـاز مـی تواند فقط یک حمد بخواند , یا یک مرتبه تسبیحات اربعه بگوید , یعنی یک مرتبه بگوید (( سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الا اللّه و اللّه اکبر)) , و بـهـتـر آن است که سه مرتبه بگوید , و می تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید , و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند.
ـ مـسـالـه ۵۰۵ ـبـر مـرد و زن بـنـابـر احتیاط واجب است که در رکعت سوم و چهارم نماز , حمد یاتسبیحات را آهسته بخوانند.
ـ مساله ۵۰۶ ـ هر گاه شک کند که آیه یا کلمه ای رادرست گفته یا نه , مثلا شک کند که (( قل هو اللّه احـد )) را درسـت گـفـته یا نه , می تواندبه شک خود اعتنا نکند , ولی اگر احتیاطا آن آیه یا کـلمه را دو باره به طور صحیح بگوید اشکال ندارد , واگر چند مرتبه هم شک کند , می تواند چند بار بگوید , اما اگربه و سواس برسد بهتر است تکرار نکند.
رکوع .
ـ مساله ۵۰۷ ـ در هر رکعت بعد ازقرائت باید به اندازه ای خم شود که بتواند سر همه انگشتهایش را ـ از جمله ابهام ـ به زانو بگذارد , و این عمل را (( رکوع )) می گویند.
ـ مساله ۵۰۸ ـ اگر به اندازه رکوع خم شود ولی سر انگشتان را به زانو نگذارد , اشکال ندارد.
ـ مـسـالـه ۵۰۹ ـ خـم شـدن بـاید به قصد رکوع باشد , پس اگر به قصد کار دیگر مثلا برای کشتن جـانـوری خـم شود , نمی تواند آن را رکوع حساب کند , بلکه باید بایستد و دوباره برای رکوع خم شود , وبواسطه این عمل , رکن زیاد نشده و نماز باطل نمی شود.
ـ مساله ۵۱۰ ـ کسی که نشسته رکوع می کند , باید بقدری خم شود که صورتش مقابل زانوها برسد.
ـ مـسـالـه۵۱۱ ـ بهتر آن است که در حال اختیار در رکوع سه مرتبه (( سبحان اللّه )) یا یک مرتبه (( سبحان ربی العظیم وبحمده )) بگوید , گرچه گفتن هر ذکری کفایت می کند وبه احتیاط واجب باید به همین مقدار باشد , ولی در تنگی وقت و در حال ناچاری گفتن یک (( سبحان اللّه )) کافی اسـت و کـسـی کـه نـمی تواند سبحان ربی العظیم را خوب اداکند باید ذکری دیگر مانند سه بار سبحان اللّه را بگوید.
ـ مساله ۵۱۲ ـ ذکر رکوع بایددنبال هم و به عربی صحیح گفته شود.
ـ مـسـالـه ۵۱۳ ـ در حـال رکوع باید بدن نمازگزارآرام باشد و نباید بدن خود را به اختیار بطوری حرکت دهد که از حال آرام بودن خارج شود حتی ـ بنابر احتیاط ـ زمانی که مشغول به ذکر واجب نـیـست و اگر عمدا این استقرار را رعایت نکند نماز بنابر احتیاط باطل است حتی اگر ذکر را در حال استقراراعاده کند.
ـ مـساله ۵۱۴ ـ اگر موقعی که ذکر واجب رکوع را می گوید سهوا یا بی اختیار بقدری حرکت کند کـه از حـال آرام بـودن بـدن خارج شود , بهتراین است که بعداز آرام گرفتن بدن دوباره ذکر را بگوید , ولی اگر کمی حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج نشود یا انگشتان را حرکت دهد , ضرری ندارد.
ـمساله ۵۱۵ ـ اگرپیش از آنکه به مقدار رکوع خم شود و بدن آرام گیرد عمدا ذکر رکوع را بگوید ,نمازش باطل است مگر اینکه دوباره ذکر را در حال استقرار در رکوع بگوید و اگرسهوا باشد لازم نیست آن را دوباره بگوید.
ـمساله ۵۱۶ ـ اگر پیش از تمام شدن ذکرواجب , عمدا سر از رکوع بر دارد , نمازش باطل است , و اگر سهوا سر بر دارد اعاده ذکر لازم نیست .
ـمساله ۵۱۷ ـ هر گاه نتواند به اندازه رکوع خم شود , باید به چیزی تکیه دهد و رکوع کند , و اگر مـوقـعـی هـم که تکیه داده نتواند به طور معمول رکوع کندباید به اندازه ای که عرفا به آن رکوع گفته شود خم شود , و اگر به این مقدار نتواند خم شود , باید برای رکوع با سر اشاره نماید.
ـ مـسـالـه ۵۱۸ ـ کـسی که برای رکوع باید باسر اشاره کند اگر نتواند باسر اشاره کند , باید به نیت رکـوع چشمها را بر هم بگذارد وذکر آن را بگوید و به نیت برخاستن از رکوع چشمها را باز کند , و اگر از این هم عاجز است باید در قلب خود نیت رکوع کند و بنابر احتیاط بادست خود برای رکوع اشاره کند و ذکر آن را بگوید و در این صورت اگر ممکن است بنابر احتیاط جمع کند بین این عمل و ایما به رکوع در حال نشستن .
ـ مـساله ۵۱۹ ـ کسی که نمی تواند ایستاده رکوع کند ولی برای رکوع می تواند در حالی که نشسته است خم شود , باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره نماید.
ـ مـسـالـه ۵۲۰ ـ بـعد از تمام شدن ذکر رکوع باید راست بایستد و بنابر احتیاط بعد از آنکه بدن آرام گرفت به سجده رود , و اگرعمدا پیش از ایستادن به سجده رود , نمازش باطل است و همچنین بنابر احتیاط اگرعمدا پیش از آرامش گرفتن بدن به سجده رود.
ـ مساله ۵۲۱ ـ مستحب است پیش ازذکر یا بعد از آن صلوات بفرستد وبعد از آن که از رکوع برخاست و راست ایستاد درحال ارامی بدن بگوید ((سمع اللّه لمن حمده )).
سجود.
ـ مساله ۵۲۲ ـ نمازگزار باید درهر رکعت از نمازهای واجب و مستحب بعد از رکوع دو سجده کند , و سجده محقق می شود به این که به هیئت مخصوص پیشانی را به قصد خضوع به زمین بگذارد و درحـال سـجده در نماز , واجب است که کف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاهارا بر زمین بگذارد و منظور از پیشانی به احتیاط واجب و سط آن است و آن مستطیلی است که از کشیدن دو خط فرضی بین دو ابرو در وسط پیشانی تا مرز موی سر به دست می آید.
ـمـسـالـه ۵۲۳ ـ دو سـجده روی هم یک رکن است , و اگر کسی در نمازواجب ـ هر چند از روی فـرامـوشـی یـا جهل به مساله ـ در یک رکعت هر دو را ترک کند , نمازش باطل است , و همچنین اسـت بنابر احتیاط لازم اگر دو سجده در یک رکعت از روی فراموشی یا جهل قصوری اضافه کند (جهل قصوری این است که جاهل در جهل خرد معذور باشد).
ـ مساله ۵۲۴ ـ اگر عمدا یک سجده کم یا زیاد کند ,نمازش باطل می شود , و اگر سهوا یک سجده کـم یـا زیاد کند نماز باطل نمی شود ووظیفه در صورت کم شدن , در احکام سجده سهو خواهد آمد.
ـ مـسـالـه ۵۲۵ ـ کـسـی کـه می تواند پیشانی را به زمین بگذارد , اگر آن را عمدا یا سهوا به زمین نـگـذارد , سـجده نکرده است , اگر چه جاهای دیگر به زمین برسد , ولی اگر پیشانی را به زمین بگذاردو سهوا جاهای دیگر را به زمین نرساند , یا سهوا ذکر نگوید , سجده صحیح است .
مـساله ۵۲۶ ـ بهتر آن است که در حال اختیار در سجده سه مرتبه (( سبحان اللّه )) یایک مرتبه (( سـبحان ربی الاعلی وبحمده )) بگوید , وباید این کلمات دنبال هم وبه عربی صحیح گفته شود , گرچه گفتن هر ذکری کفایت می کند , ولی بنابر احتیاط لازم باید به این مقدار باشد.
ـ مساله ۵۲۷ ـ اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد عمدا ذکر سجده را بگوید , نـمـاز بـاطل است , مگر این که ذکر را دوباره درحال آرامش بگوید و اگر پیش از تمام شدن ذکر عمدا سر از سجده بر دارد , نمازباطل است .
ـ مساله ۵۲۸ ـ اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد سهوا ذکر سجده رابگوید , و پیش از آنکه سر از سجده بردارد , بفهمد اشتباه کرده است , باید آرام بگیرد و دوباره ذکر را بگوید ولی اگر پیشانی به زمین رسیده باشد و سهوا پیش ازآرامش ذکر را بگوید تکرار لازم نیست .
ـ مـسـاله ۵۲۹ ـ اگر بعد از آنکه سر از سجده برداشت بفهمد پیش از آنکه ذکر سجده تمام شود سر برداشته , نمازش صحیح است .
مـساله ۵۳۰ ـ اگر موقعی که ذکر سجده را می گوید , یکی از هفت عضو را عمدا اززمین بر دارد اگـر با استقراری که در سجود معتبر است منافات داشته باشد , نماز باطل می شود , و همچنین است بنابر احتیاط واجب در موقعی که مشغول ذکر نیست .
ـ مـسـالـه۵۳۱ ـ اگـر پـیش از تمام شدن ذکر سجده , سهوا پیشانی را از زمین بر دارد , نمی تواند دوباره به زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند , ولی اگر جاهای دیگر را سهوا از زمین بردارد , باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذکر را بگوید.
ـ مـسـاله۵۳۲ ـ بعد از تمام شدن ذکر سجده اول , باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.
ـ مـسـالـه ۵۳۳ ـ باید بین پیشانی و آنچه بر آن سجده صحیح است , چیزدیگری فاصله نباشد , پس اگر مهر بقدری چرک باشد که پیشانی به خود مهر نرسد ,سجده باطل است , ولی اگر مثلا رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد.
ـ مـسـالـه ۵۳۴ـ در سـجـده بـایـد دو کف دست را بر زمین بگذارد و به احتیاط واجب در صورت امـکـان هـمـه کف دست را بگذارد ولی در حال ناچاری پشت دست هم مانعی ندارد , و اگرپشت دسـت هم ممکن نباشد بنابر احتیاط باید مچ دست را بر زمین بگذارد , و چنانچه آن را هم نتواند , تا آرنج هر جا راکه می تواند بر زمین بگذارد , و اگر آن هم ممکن نیست گذاشتن باز و کافی است .
ـ مـسـاله ۵۳۵ ـ در سجده باید دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد , ولی لازم نیست که سر دو انـگـشـت را بـر زمـین بگذارد بلکه گذاشتن پشت یا روی آنها نیز کفایت می کند , و اگر انگشت بـزرگ را نـگـذارد و انـگـشتهای دیگرپا یا روی پا را بر زمین بگذارد , یا بواسطه بلند بودن ناخن , شست به زمین نرسدنماز باطل است , و کسی که از روی تقصیر و ندانستن مساله نمازهای خود را اینطورخوانده , باید دوباره بخواند.
ـ مساله ۵۳۶ ـ مهر یا چیز دیگری که بر آن سجده می کند به مقداری که سجده بر آن صحیح است , بـایـد پـاک بـاشـد , ولی اگر مثلا مهر راروی فرش نجس بگذارد , یا یک طرف مهر نجس باشد و پـیـشـانـی را به طرف پاک آن بگذارد یا قسمتی از روی مهر پاک باشد و قسمتی نجس باشد اگر پیشانی را نجس نکند , اشکال ندارد.
ـ مـسـالـه ۵۳۷ ـ کـسی که می تواند بنشیند ولی نمی تواند پیشانی رابر زمین برساند , اگر بتواند بقدری خم شود که عرفا سجده بر آن صدق کند باید به آن مقدار خم شود , و مهر یا چیز دیگری را کـه سـجـده بر آن صحیح است , روی چیزبلندی گذاشته و پیشانی را بر آن بگذارد ولی باید کف دستها و زانوها و انگشتان پا رادر صورت امکان بطور معمول بر زمین بگذارد.
ـ مساله ۵۳۸ ـ در فرض مذکور اگرچیز بلندی نباشد که مهر یا چیز دیگری که سجده بر آن صحیح است بگذارد و کسی هم نباشد که مثلا مهر را بلند کند و بگیرد تا آن شخص بر آن سجده کند , باید مهر یاچیز دیگر را بادست بلند کرده و بر آن سجده نماید.
ـ مـسـاله ۵۳۹ ـ کسی که هیچ نمی تواند سجده نماید و مقداری که می تواند خم شود بر آن سجده صدق نمی کند بایدبرای سجده با سر اشاره کند , و اگر نتواند , باید با چشمها اشاره نماید , و اگر باچشمها هم نمی تواند اشاره کند باید در قلب نیت سجده کند و بنابر احتیاط لازم بادست و مانند آن برای سجده اشاره کند و ذکر واجب را بگوید.
ـ مـسـالـه ۵۴۰ ـ اگـرپیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود , چنانچه ممکن باشد باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد , و این یک سجده حساب می شود , چه ذکر سجده را گفته باشد یانه , و اگر نتواند سر را نگهدارد و بی اختیار دوباره به جای سجده برسد , همان یک سجده حساب می شـود , ولـی اگر ذکر نگفته باشد احتیاط مستحب آن است که آن رابگوید ولی باید به قصد قربت مطلقه باشد و قصد جزئیت نکند.
مساله ۵۴۱ ـ جائی که انسان باید تقیه کند , می تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید و لازم نیست بـرای نـماز به جای دیگر برود یا نماز را تاخیر بیندازد تا در همانجا بعد از رفع سبب تقیه بجا آورد , ولی اگر بتواند در همان مکان بر حصیر یا چیزی که سجده بر آن صحیح می باشد , طوری سجده کند که مخالفت تقیه نکرده باشد , نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید.
ـ مـسـاله ۵۴۲ ـ در رکعت اول و رکعت سومی که تشهد ندارد , مثل رکعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا , احتیاط واجب این است که بعد از سجده دوم قدری بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد.
چیزهائی که سجده بر آنها صحیح است :.
ـ مـسـالـه ۵۴۳ ـ بـاید بر زمین و چیزهای غیر خوراکی و پوشاکی که از زمین می روید مانند چوب وبـرگ درخـت , سـجده کرد , و سجده بر چیزهای خوراکی و پوشاکی مانند گندم و جو وپنبه و آنـچه که از اجزا زمین شمرده نشود مانند طلا و نقره و امثال اینها صحیح نیست ,ولی قیر و زفت (کـه نـوع پـستی از قیر است ) در موقع ناچاری بر چیزهای دیگری که سجود بر آنها صحیح نیست مقدم می باشند.
ـ مـسـالـه ۵۴۴ ـ سجده کردن بر برگ مو درزمانی که لطیف است و خوردن آن معمول می باشد , جایز نیست , و در غیر این صورت سجده کردن بر آن اشکال ندارد.
ـ مـسـالـه ۵۴۵ ـ سـجـده بر چیزهائی که از زمین می روید و خوراک حیوان است مثل علف و کاه , صحیح است .
ـ مـساله ۵۴۶ ـ سجده بر سنگ آهک و سنگ گچ صحیح است , بلکه سجده بر گچ و آهک پخته و آجر و کوزه گلی نیز اشکال ندارد.
ـ مـسـالـه ۵۴۷ ـ اگـر کـاغذ نوشتن را از چیزی که سجده بر آن صحیح است ـ مانند چوب و کاه ـ ساخته باشند , می شود بر آن سجده کرد , و همچنین اگر از پنبه یا کتان ساخته شده باشد , ولی اگر از حریر یا ابریشم و مانند اینها ساخته باشند , سجده بر آن صحیح نیست و اما دستمال کاغذی فقط در صورتی می توان برآن سجده کرد که معلوم باشد از چیزی ساخته شده است که سجده به آن صحیح است .
مـسـالـه ۵۴۸ ـ بـرای سجده , بهتر از هر چیز تربت حضرت سید الشهدا (ع ) می باشد ,بعد از آن , خاک , بعد از خاک , سنگ , و بعد از سنگ , گیاه است .
ـ مساله ۵۴۹ ـاگر در سجده اول , مهر به پیشانی بچسبد , باید برای سجده دوم مهر را بردارد.
مـساله ۵۵۰ ـ اگر در بین نماز چیزی که بر آن سجده می کند گم شود و چیزی که سجده برآن صحیح است نداشته باشد , می تواند بر هر چیز دیگر سجده کند.
مستحبات ومکروهات سجده :.
ـ مـسـالـه ۵۵۱ ـ مستحب است : کسی که ایستاده نماز می خواند بعداز آنکه سر از رکوع برداشت و کـامـلا ایـستاد , و کسی که نشسته نماز می خواند بعد ازآنکه کاملا نشست , برای رفتن به سجده تکبیر بگوید.
و بـیـنی را بر مهر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بعد از هر سجده وقتی نشست و بدن ارام گرفت تکبیر بگوید.
و بعد ا ز سجده اول بدنش که آرام گرفت (( استغفر اللّه ربی واتوب الیه )) بگوید.
و برای رفتن به سجده دوم , در حال آرامی بدن (( اللّه اکبر )) بگوید.
درسجده ها صلوات بفرستد.
سجده های واجب قرآن :.
ـ مـساله ۵۵۲ ـ در هر یک ازچهار سوره (( والنجم )) و (( اقرا )) و (( الم تنزیل )) و (( حم سجده )) یـک آیه سجده است که اگر انسان بخواند یا گوش دهد , بعد از تمام شدن آن آیه باید فورا سجده کـنـد و اگـرفـرامـوش کـرد هـر وقـت یـادش آمد باید سجده نماید , و در شنیدن بدون اختیار سجده واجب نیست اگرچه بهتر سجده نمودن است .
ـ مـساله ۵۵۳ ـ اگر انسان موقعی که آیه سجده را گوش دهد , خودش نیز بخواند , باید دو سجده نماید. ـ مـسـالـه ۵۵۴ ـ اگـرانـسان از شخص خواب یا دیوانه یا از بچه ای که قرآن را تشخیص نمی دهد , آیـه سـجـده را بـشـنود یا گوش دهد , سجده واجب است , ولی اگر از گرامافون یا ضبطصوت بـشـنود , سجده واجب نیست , و همچنین است رادیو اگر بطور نوار ضبط صوت باشد , ولی اگر شـخـصـی در ایستگاه رادیو آیه سجده را بخواند و انسان بوسیله رادیوگوش دهد , سجده واجب است .
ـ مساله ۵۵۵ ـ احتیاط واجب آن است که در سجده واجب قرآن , پیشانی را بر مهر یا چیز دیگری که سجده بر آن صحیح است گذاشته ,و بنابر احتیاط مستحب جاهای دیگر بدن را به دستوری که در سجده نماز گفته شد برزمین بگذارد.
ـ مساله ۵۵۶ ـ هرگاه در سجده واجب قرآن پیشانی را به قصد سجده برزمین بگذارد اگرچه ذکر نـگوید کافی است , و گفتن ذکر , مستحب است و بهتر این است که بگوید (( لا اله الا اللّه حقا حقا لا الـه الا اللّه ایـمـانا و تصدیقا لا اله الا اللّه عبودی ورقا , سجدت لک یا رب تعبدا ورقا لا مستنکفا ولا مستکبرا بل انا عبد ذلیل ضعیف خائف مستجیر )).