پيدايش زمينه احياي فرهنگ ديني از رهگذر پيروزي انقلاب اسلامي به رهبري حضرت امام خميني رضوان الله تعالي عليه در ايران، فرصت خوبي را براي تدوين و تاليف علوم و معارف الهي فراهم ساخت. از اين فرصت استثنائي، بهره برداري هاي قابل توجهي نيز شد، لكن ترديدي نيست كه ميان آنچه تاكنون به انجام رسيده با آنچه بايد انجام گيرد، فاصله زيادي وجود دارد. ارزيابي منصفانه كارهائي كه در طول دهه هاي اول و دوم عمر نظام جمهوري اسلامي تاكنون در زمينه تدوين و تاليف علوم و معارف الهي صورت گرفته، نشان ميدهد همت بلندي بكار رفته و كارهاي بزرگي به انجام رسيده است. اين واقعيت هنگامي بيشتر رخ مينمايد كه موانع راه را نيز در نظر بگيريم و با توجه به مقدورات به داوري بنشينيم . عوارض همه جانبه 8 سال جنگ تحميلي كه بطور مستقيم و غيرمستقيم بخش عمده اي از وقت نيروهاي فرهنگي اهل تدوين و تاليف را به خود اختصاص داد و ضرورت حضور اين نيروهاي كيفي در عرصه فعاليتهاي سياسي اجتماعي بمقتضاي نيازي كه نظام نوپاي جمهوري اسلامي به آنها داشته و دارد، از جمله اموري هستند كه در اين ارزيابي بايد در نظر گرفته شوند. با اينحال، در اين واقعيت نيز نبايد ترديد كرد كه در همين دوران اگر از امكانات موجود با برنامه ريزي دقيق و سازماندهي عالمانه بهره برداري ميشد، از دوباره كاريها جلوگيري بعمل ميامد، استعدادهاي بالفعل به درستي بكار گرفته ميشدند و نيروهاي بالقوه با جهت دهي حساب شده اي به فعليت ميرسيدند، قطعا كار بيشتري صورت ميگرفت و امروز ميتوانستيم مطمئن باشيم كه صاحب محصول فرهنگي متناسب با امكانات و مقدورات، نيز هستيم. اينكه در فرداي پايان جنگ تحميلي و در دوران بازسازي، احساس آسيب پذيري از تهاجم فرهنگي غرب براي دلسوزان انقلاب و نظام اسلامي يك دغدغه جدي است، اين خود روشن ترين نشانه عدم تناسب ميان كاركرد فرهنگي ما و اقتضائات اين دوران است. بي ترديد مسئولين نظام جمهوري اسلامي و ملت انقلابي ايران، در دوران جنگ تحميلي رژيم عراق بر جمهوري اسلامي ايران، وظايف خود را به شايستگي انجام دادند و به حق ميتوان گفت اين مردم و دولتمرداني كه برگزيدند با عملكرد خود در دوران 8 سال دفاع مقدس كارنامه درخشاني بر جاي گذارده اند. اما به اين سوال كه مجموعه عملكردها در سالهاي پس از جنگ آيا متناسب با آنچه براي حفظ دستاوردهاي ارزشي و فرهنگي دفاع مقدس ضرورت داشت انجام شود، بود يا نه نميتوان با چنين اطمينان خاطري پاسخ مثبت داد. كساني كه به اين سوال پاسخ منفي ميدهند، معتقدند در دوران بازسازي به محور فرهنگ بمعناي عام كلمه بهاي لازم داده نشده است. اگر به انقلاب اسلامي و نظام برآمده از آن بعنوان واقعيتي كه ريشه در فرهنگ ديني دارد نگاه كنيم، نميتوان ترديد كرد كه حفظ دستاوردهاي اين انقلاب و شكوفا ساختن فرهنگ ديني تنها در صورتي ميسر خواهد بود كه در همه مقاطع، فرهنگ نقش محوري خود را ايفا نمايد. تجربه انقلاب اسلامي و تجربه دفاع مقدس، هر دو به روشني نشان ميدهند كه آنچه موجب پيروزي مردم ايران در اين دو مقطع شد، محور قرار گرفتن فرهنگ ديني بود. اين تجربه، با صراحت به ما ميگويد در دوران بازسازي و در هر مقطع ديگري، اين فرهنگ ديني است كه اگر محور قرار گيرد، موفقيت را تضمين خواهد كرد. با نگاهي كه از همين زاويه به فرهنگ بايد داشته باشيم، اقداماتي از قبيل تشكيل مجامع علمي براي بررسي مسائل فرهنگي، با شرط جدي بودن و پرهيز از تكرار و دوباره كاري، قابل ستايش ميباشد. اگر اينگونه مجامع كار خود را با آهنگ ديني به پيش ببرند، محصول آنها تدوين موضوعات فرهنگي با محوريت معارف الهي خواهد بود. مبحث ((تربيت اجتماعي در ادعيه و زيارات)) بعنوان يكي از موضوعات پيشنهادي پنجمين مجمع علمي تربيت كه در آبانماه 1373 در تهران برگزار شد به نگارش درآمده است . اين مبحث ابتدا در روزنامه جمهوري اسلامي مورخ 18 آبان 1373 بچاپ رسيد و اينك بصورت مستقل تقديم علاقمندان ميشود. استخراج دستورالعملهاي تربيتي از دعاها و زيارات و بهره گيري از آنها در تدوين و تكميل علوم تربيتي، كمك بزرگي به اين علوم است. اين اقدام از آنجهت كه ميتواند مقدمات خروج بخش تربيت علوم انساني از انحصار غرب را فراهم كند و زيربنائي براي دفع تهاجم فرهنگي غرب باشد، كاري ضروري بنظر ميرسد. پيشوايان دين، با زبان دعا بطور غيرمستقيم ولي با ظريف ترين شيوه تعليم و تربيت، چگونه زيستن، چگونه با ديگران رفتار كردن و چگونگي تربيت كردن فرزندان را به مردم مياموزند. رفتارهاي آكنده از پوچگرائي كه گرايشهاي مادي در جهان امروز بر فضاي زندگي انسانها حاكم كرده است، بيش از هر زمان ديگري ضرورت پرداختن به امور معنوي از جمله راز و نياز با خدا و بهره برداري از تعاليم نهفته در ادعيه و زيارات كه شاخه اي از شجره معارف الهي هستند را گوشزد مينمايد. با بهره گيري از اين تعاليم، ميتوان به تربيت نفس پرداخت و در سايه آن جامعه را متحول نمود. معارف الهي نهفته در دعاها و زيارات، حاوي دستورالعمل هاي تربيتي عميقي در جهت تربيت اجتماعي و پرورش افراد واجد كارائي لازم براي حضور فعال در جامعه ميباشد. همين تربيت اجتماعي است كه از يكسو پوچگرائي را نفي مي كند و از سوي ديگر انزوا و عزلت و همچون عضوي غيركارآمد از فعاليت هاي اجتماعي گريختن را محكوم مي نمايد. بدين ترتيب، معارف برآمده از دعاها و زيارات نه تنها رابطه انسان و خدا را تنظيم مي كند، بلكه راهنماي عمل آحاد جامعه براي چگونه برقرار كردن روابط اجتماعي نيز هست. مبحث تربيت را علاوه بر ادعيه و زيارات، در قرآن كريم و احاديث نيز ميتوان جستجو كرد. بنابراين، عرصه تحقيق براي كساني كه اهل تحقيق در اين موضوع هستند، بسيار وسيع است. اينجانب، در رساله حاضر مطرح نموده ام كه ((زبان شيرين دعا و زيارت از آنجا كه با ژرفاي روح انسان سر و كار دارد و زيباترين فراز زندگي او را كه ارتباط با خداست تشكيل ميدهد، با گيرائي منحصر به فرد خود آنچنان بكار گيرنده اين زبان را مسحور خود مي كند كه در لحظه خواندن دعا و زيارت، هر انديشه اي جز سخن گفتن با مخاطب مقدس خود را كنار ميگذارد. اين حالت معنوي و اين سكر روحاني از آنجا كه همه جوارح و مشاعر به زبان آورنده فرازهاي دعا و زيارت را تسخير مي كند، وجود او را براي همسو شدن با خصال نيكو و صفات برجسته و ستوده مخاطب مقدس و محبوب به تكاپو وامي دارد. اين، خود اثر بسيار ژرف و مهمي است كه اگر استمرار يابد، قطعا انسان مانوس با دعا و زيارت را به مراحلي از تكامل و تعالي روح خواهد رساند و اين، ظريف ترين بخش از آثار تربيتي دعا و زيارت است.)) توجه به اين اثر مهم و بي بديل، ضرورت كاوش در عرصه هاي گوناگون را نمايان ميسازد. تحقيق در مسائل مختلف مرتبط با اين موضوع و عرضه آن به علاقمندان، از اقدامات علمي مفيدي است كه جامعه تشنه معنويت امروز بشدت نيازمند آنست. اين واقعيت نشان ميدهد كه در جامعه اسلامي ما سنت هاي زيباي مذهبي بويژه برگزاري آئين هاي دعا و نيايش و سفرهاي زيارتي بايد زنده شوند تا در سايه همين سنت ها بخش قابل ملاحظه اي از تربيت اجتماعي بويژه تربيت كودكان و نوجوانان تامين گردد. ترديد نبايد كرد كه آنچه كوير تشنه جانها را در وانفساي عصر ماديت سيراب خواهد كرد، زلال معنويتي است كه در معارف الهي موج ميزند.