یکى از جلوه هاى بزرگ واقعه عاشورا، پاس داشت آن از سوى پیام رسان و قهرمان سترگ واقعه عاشورا؛ یعنى حضرت زینب علیهاالسلام است.

امروز بزرگداشت و برپایى مراسم عزادارى سرور و سالار شهیدان کربلا و یاران باوفایش یکى از بزرگ ترین و رایج ترین مراسم دینى و مذهبى شیعیان به شمار مى آید.
در ابتدا نگاهى کوتاه داریم به کلام معصومین علیهم السلام درباره عزادارى امام حسین علیه السلام و یارانش.
گزیده اى از احادیث معصومین درباره عزادارى
۱. اثر اشک براى حسین علیه السلام
امام رضا علیه السلام فرمود: «گریه کنندکان باید بر کسى همچون حسین علیه السلام گریه کنند؛ زیرا گریستن براى او، گناهان بزرگ را فرو مى ریزد».
۲. خندان در قیامت
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «فاطمه جان! روز قیامت، هر چشمى گریان است، مگر چشمى که در مصیبت و عزاى حسین علیه السلام گریسته باشد که آن چشم، در قیامت خندان است و به نعمت هاى بهشتى مژده داده مى شود».
۳. پاداش
حسین بن على علیه السلام فرمود: «چشمان هر کس که در مصیبت هاى ما قطره اى اشک بریزد، خداوند او را در بهشت جاى مى دهد».
۴. چشمان اشک بار
امام سجاد علیه السلام فرمود: «من هرگز شهادت فرزندان فاطمه علیهاالسلام را به یاد نیاوردم مگر آنکه به خاطر آن، چشمانم اشک بار گشت».
۵. بیست سال اشک
امام صادق علیه السلام فرمود: «امام زین العابدین علیه السلام بیست سال (به یاد عاشورا) گریست و هرگز پیش روى او طعامى نمى گذاشتند، مگر اینکه گریه مى کرد».
۶. اندوه و سرور
امام رضا علیه السلام فرمود: «هر کس که عاشورا، روز مصیبت و اندوه و گریه اش باشد، خداوند، روز قیامت را براى او روز شادى و سرور قرار مى دهد».
۷. نالیدن
امام صادق علیه السلام فرمود: «هر نالیدن و گریه اى مکروه است، مگر ناله و گریه بر حسین علیه السلام ».
۸. مزد اشک
امام صادق علیه السلام فرمود: «هر چیزى پاداش و مزدى دارد، مگر اشکى که براى ما ریخته شود (که چیزى با آن برابرى نمى کند و مزد بى اندازه دارد».
۹. عزاداران آسمانى
امام صادق علیه السلام فرمود: «چهار هزار فرشته نزد قبر سیدالشهداء علیه السلام ، ژولیده و غبارآلود، تا روز قیامت بر آن حضرت مى گریند».
۱۰. برخوردارى از کوثر
امام صادق علیه السلام فرمود: «هیچ چشمى نیست که براى ما بگرید، مگر اینکه از نعمت نگاه به «کوثر» برخوردار مى شود و از آن سیرابش مى کنند».
۱۱. چهل روز اشک
امام صادق علیه السلام فرمود: «اى زراره! آسمان چهل روز در سوگ حسین بن على علیه السلام گریه کرد».
۱۲. شعر براى حسین علیه السلام
امام صادق علیه السلام (به جعفر بن عفان) فرمود: «هیچ کس نیست که درباره حسین علیه السلام شعرى بسراید و بگرید و با آن بگریاند مگر آنکه خداوند، بهشت را بر او واجب مى کند و او را مى آمرزد».
۱۳. مرثیه سرایان
امام صادق علیه السلام فرمود: «خدا را سپاس که در میان مردم، کسانى را قرار داد که به سوى ما مى آیند و بر ما وارد مى شوند و ما را مدح و مرثیه مى گویند».
سیره ائمه اطهار علیهم السلام درباره عزادارى براى امام حسین علیه السلام
ائمه اطهار علیهم السلام ، شاعرانى را که در مرثیه امام حسین علیه السلام شعر مى سرودند، تشویق مى کردند و سرودن شعر در مصیبت امام حسین علیه السلام را ثواب مى شمردند. ایشان به کسانى که مرثیه مى گفتند و شعر مى سرودند، صله هاى فراوان مى دادند و از آنان تمجید مى کردند و به ایشان احترام مى گذاشتند.
امام صادق علیه السلام نیز به ابوهارون مکفوف که در حضور آن حضرت، اشعارى در مرثیه امام حسین علیه السلام سروده بود، فرمود:
اى اباهارون! هر کس در مرثیه حسین علیه السلام شعرى بخواند و خود بگرید و ده تن را بگریاند، بهشت براى او نوشته مى شود و هر کس در مرثیه حسین علیه السلام شعرى بخواند و خود بگرید و یک نفر را بگریاند؛ بهشت براى آن دو نفر نوشته مى شود و هر کس نزد او از حسین یادى شود و از چشمانش به اندازه بال مگس اشک بیرون آید، پاداش او بر خداوند عزوجل است و خداوند براى او جز به بهشت راضى نمى شود.
امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام
ابوعلى دعبل خزاعى، شاعر توانا و علاقه مند به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام در دوران امامت امام رضا علیه السلام مى زیست. وى در سال ۱۹۸ هجرى قمرى، در مرو به دیدار حضرت رسید و با استقبال ایشان روبه رو شد. او مى گوید: «در شهر مرو، مولایم على بن موسى علیه السلام را دیدم که با حالتى محزون میان یاران خود نشسته بود. با دیدن من خوشحال شد و فرمود: «خوشا به سعادتت اى دعبل که ما را با دست و زبانت یارى مى کنى!» سپس مرا احترام کرد، نزد خود نشانید و فرمود: «دوست دارم براى من، شعرى بخوانى. این روزها، روز حزن و اندوه ماست و روز شادى دشمنانمان.» من نیز شعرى را که تازه سروده بودم، خواندم و حضرت و خانواده و یاران ایشان به شدت گریستند».
سیر تاریخى عزادارى براى امام حسین علیه السلام
عزادارى سالار شهیدان در طول تاریخ، صورت هاى مختلفى داشته و دست خوش تغییرهاى زیادى شده است. در این بخش، نگاهى کوتاه داریم به سیر تاریخى عزادارى بر امام حسین علیه السلام و یارانش.
سابقه عزادارى براى شهیدان
عزادارى براى شهیدان در اسلام سابقه دیرینه دارد. پیامبراعظم صلى الله علیه و آله در شهادت حمزه بسیار گریست و از گروهى که براى حمزه سیدالشهداء لباس عزا پوشیده و عزادارى کرده بودند، سپاس گزارى کرد.
اولین عزادارى براى سید الشهدا حسین بن على علیه السلام
نخستین کسانى که مراسم سوگوارى و عزادارى را براى حضرت حسین علیه السلام برپا کردند، بانوان خاندان عترت بودند که پس از واقعه کربلا به اسارت درآمدند. آنان از همان صحراى کربلا، نوحه سرایى خود را آغاز کردند.
عزادارى در کوفه، شام و مدینه
پس از واقعه عاشورا، کاروان اسیران در کوفه و شام به عزادارى پرداختند و مردم را به گریه درآوردند. مردم شام نیز پس از خطبه آتشین امام سجاد علیه السلام تحت تاثیر قرار گرفتتند و به عزادارى پرداختند. در مدینه نیز براى نخستین بار، ام سلمه، همسر گرامى پیامبراعظم صلى الله علیه و آله ، مراسم عزادارى امام حسین علیه السلام را برپا کرد.
عزادارى از عصر امام محمد باقر علیه السلام تا آغاز غیبت
- در این دوره، عزادارى با حفظ قالب شعرى، از نظر شکلى به تدریج توسعه یافت و اندک اندک جنبه مراسم و حالت تجمع و یادبود پیدا کرد.
- در عصر امام صادق علیه السلام ، عزادارى امام حسین علیه السلام ، بیش از هر زمانى رونق گرفت.
- از نظر مکانى، در عصر امام صادق علیه السلام ، تنها در روز نیمه شعبان، عزادارى در کنار مرقد آن حضرت در کربلا به صورت علنى برگزار مى شد. بر اساس راهنمایى ائمه اطهار علیهم السلام براى حفظ جان شیعیان، این مراسم در خانه ها انجام مى شد.
- در عصر ائمه اطهار علیهم السلام عزادارى امام حسین علیه السلام از نظر شکلى، به مرثیه سرایى، گریستن و گریاندن محدود بود. مرثیه بیشتر در قالب شعر بود و شاعران شیعه آن را خواندند. البته برخى نیز که خود شاعر نبودند، اشعار شاعران بزرگ را در مرثیه امام حسین علیه السلام مى خواندند.
- در کنار شاعران، مى توان از قصه گویان نیز نام برد که در کنار شعرسرایى، به بیان واقعه کربلا مى پرداختند.
عزادارى در دوره غیبت در عصر آل بویه
- عزادارى امام حسین علیه السلام براى نخستین بار، در قرن چهارم هجرى، در قلمرو حکومت آل بویه و با حمایت آنان به صورت علنى و عمومى در کوچه و بازار برگزار شد.
- در عصر آل بویه، هرگاه عاشورا با عیدنوروز یا مهرگان هم زمان مى شد، انجام مراسم عید را به تأخیر مى انداختند.
- دسته هاى سینه زنى، شکل جدید عزادارى بود که در عصر آل بویه به مراسم سوگوارى امام حسین علیه السلام افزوده شد.
عزادارى امام حسین علیه السلام در عصر صفوى
- در عصر صفوى، مراسم عزادارى امام حسین علیه السلام ، وارد مرحله جدیدى شد. شاهان صفوى، شاعران را تشویق مى کردند به جاى مدح و تعریف آنان، درباره مناقب ائمه علیهم السلام و مظلومیت امام حسین علیه السلام شعر بسرایند. اشعار جاودانه محتشم کاشانى، یادگارى از آن دوره است.
- واژه روضه و روضه خوانى در اوایل عصر صفوى پدید آمد.
عزادارى پس از عصر صفوى
پس از دوران صفویه، عزادارى امام حسین علیه السلام دو بار از سوى پادشاهان مورد تهدید قرار گرفت. بار نخست، نادرشاه کوشید از برگزارى آن جلوگیرى کند که موفق نشد. بار دوم، رضاخان پهلوى پس از رسیدن به سلطنت، عزادارى را ممنوع کرد، ولى این ممانعت زیاد دوام نیاورد.
عزادارى در دوره قاجاریه
در عصر قاجار، عزادارى براى امام حسین علیه السلام ، کاملاً نهادینه شد و به صورت امر کاملاً عمومى و مردمى در آمد. در دوران قاجار، مردم در تهران و شهرهاى بزرگ، در تمام ماه هاى محرم و صفر در بیشتر محله ها با برپاکردن چادر و گستردن فرش و نصب علم و کُتَل، به عزادارى مى پرداختند.
سیره و سلوک علما در زیارت و عزادارى
مرحوم آقا محمد باقر، معروف به وحید
معروف است که ایشان زمانى که براى زیارت حرم سید الشهدا علیه السلام مشرف مى شد، اول آستان کفش کَن آن جناب را مى بوسید و روى مبارک و محاسن شریف خود را بدان مى مالید. پس از آن با خضوع و خشوع و رقت قلب به اندرون حرم مشرف مى شد و زیارت مى کرد و در مصیبت امام حسین علیه السلام کمال احترام را مراعات مى کرد.
مرحوم آخوند ملا آقاى دربندى
در حالات این عالم جلیل القدر که از شاگردان شریف استاد شیخ انصارى است، نوشته اند: «در اقامه مصیبت حضرت سید الشهدا علیه السلام اهتمامى فراوان داشت و بر آن مواظبت مى کرد. در این امر به گونه اى بود که در بالاى منبر، از شدت گریه غش مى کرد. در روز عاشورا لباس هاى خود را از بدن در مى آورد و پارچه اى بر خود مى بست و خاک به سر مى ریخت و گِل به بدن مى مالید و با همان شکل و صورت، بر منبر مى رفت و روضه خوانى مى کرد».
مرحوم شیخ مرتضى انصارى
در شرح احوال شیخ مرتضى انصارى آورده اند: «از جمله عادتش خواندن زیارت عاشورا بود. هر روز دو بار صبح و عصر آن را مى خواند و بر آن بسیار مواظبت مى کرد. بعد از وفاتش، کسى او را در خواب دید و از احوالش جویا شد. در جواب سه مرتبه فرمود: عاشورا».
آیت الله مرعشى نجفى
آیت الله مرعشى نجفى، از نظر عاطفى، محبت فوق العاده اى به اهل بیت علیهم السلام داشت و این علاقه در مجالس عزاى این خاندان به خوبى آشکار بود. عشق سرشار وى به سید الشهدا علیه السلام و شهیدان واقعه کربلا چنان شورى در او ایجاد مى کرد که در مجلس آن حضرت سر از پا نمى شناخت و در عزاى آن سید مظلومان با صداى بلند مى گریست. در ماه محرم و صفر و دیگر ایام سوگوارى، کاملاً سیاه مى پوشید. همه ساله، دهه عاشورا و دیگر ایام عزا و اعیاد اسلامى و شیعى، در خانه خویش یا در مدرسه و حسینیه خود، مجالس سوگوارى یا جشن برقرار مى کرد و خود، به خدمت کردن به عزاداران مى پرداخت.
آیت الله شیخ عبد الکریم حائرى
ایشان دستور مى داد پیش از تدریس، کسى قدرى مصیبت حضرت سید الشهداء علیه السلام را بخواند. سپس درس را شروع مى کرد.