در قـرآن كريم و روايات اسلامى در اهميت اين دو فريضه و نقش اصلاحى آنها و زيانها و مفاسد ترك آن دو تكليف ، بسيار سخن گفته شده است و به عنوان (برترين فريضه ) بـه شـمـار آمـده كـه فرايض و احكام الهى ديگر، در سايه امر به معروف و نهى از منكر، قـوام و اسـتـوارى مـى يـابـد. در صـدر اسـلام ، عـلم بـه ايـن تكليف مهم از سوى مسلمانان واگـذاشـتـه شد و مردم به خاطر ترس يا طمع ، از تذكرهاى زبانى و اقدامهاى عملى در اين راه ، كوتاهى كردند و در نتيجه ، دين به ضعف گراييد و فاسقان مسلط شدند.

امـام حـسـيـن (ع ) در ضمن بيان انگيزه هاى قيام خويش به اين عنصر مهم اشاره مى فرمايد، آنجا كه مى گويد:
(اُريدُ اَن آمُرَ بالمعرُوفِ وَ اَنهى عن المنكرِ)
يـكـى از درسـهـاى نهفته در اين سخن ، آن است كه فريضه امر به معروف و نهى از منكر، تـنـها در تذكراتى نسبت به بعضى از گناهان جزئى از سوى افراد عادى خلاصه نمى شـود، بـلكـه قـيـام بـرضـد حـكـومـت ستم و تلاش براى اصلاح ساختار سياسى جامعه و تـشـكـيـل حـكومتى بر اساس حق و قرآن نيز از مصاديق امر به معروف و نهى از منكر است ، آنگونه كه امام حسين ، حماسه عاشورايى خود را عبارت از همان دانست .
مرحله قبلى اين فريضه ، آن است كه انسان در درون ، دوستدار خوبيها و معروفها باشد و از منكرات و مفاسد و گناهان بيزار باشد. اين محبت و نفرت قلبى ، به زبان هم جارى مى شود و در عمل هم تجلى مى يابد. سالار شهيدان نسبت به مرحله قبلى چنين مى فرمايد:
((هـنگام وداع با قبر رسول خدا براى بيرون آمدن از مدينه ) خدايا من معروف را دوست مى دارم و از منكر بدم مى آيد (اللّهُمَّ وَ انّى اُحبُّ المعروفَ و اكرهُ المنكَر)
در يـك مـرحله جلوتر، آن حضرت در بيانهاى صريح خويش ، يزيد را مردى شرابخوار و فـاسق و جنايتكار مى داند و پيروان او را ملازمان شيطان و واگذارندگان (طاعت خدا) مى شـمـارد و حـكـومـت امـوى را حرام كننده حلال و حلال كننده حرام معرفى مى كند كه بدعتها را زنده و سنتها را ميرانده اند. با وجود اين منكرات آشكار در سلطه حاكم ، شوريدن بر ضد او به عنوان نهى از منكر، وظيفه است .
بـا ايـن مـبـنـاى دينى است كه امام ، بيعت با يزيد را رد مى كند و آن را مايه ننگ مى داند و حماسه كربلا را پديد مى آورد.
گـرچـه زبـانهاى وابسته به خلافت ، (حركت مكتبى ) او را نوعى (شورش ) و عصيان بـرضـد خليفه قلمداد كردند كه مستحق سركوبى بود، ولى وارثان شهادت ، نبايد پيام خـون شـهـداى كربلا را از ياد ببرند. آنچه در زيارتنامه هاى امام حسين (ع ) تاءكيد مكرّر شده كه :
مـن شـهـادت مـى دهـم كه تو نماز و زكات را بر پاداشتى و امر به معروف و نهى از منكر كردى ، همه براى تبيين فلسفه قيام اوست تا رنگ مكتبى آن در هياهوى تبليغات دشمن گم و كمرنگ نشود.
در زيارت مخصوصه آن حضرت است :
(اَمَرتَ بالمعروفِ وَ نَهَيتَ عَنِ المنكر)
پـيروان فرهنگ عاشورا، با الهام از حماسه پيوسته نبض پر حركت جامعه انقلابى اند و نسبت به جريان امور و وضعيت فرهنگى و سياسى حساسيت نشان مى دهند و با حضور دائم در ميدان امر به معروف و نهى از منكر، عرصه را بر فساد آفرينان تنگ مى سازند، چون مـى دانـنـد كـه عـقـب نـشـيـنـى و سـكـوت در ايـن جـبـهـه ، پـيشروى و گستاخى دشمنان حق و فـسـادگـسـتـران در جـامـعـه را بـه دنـبـال دارد. (تـذكـر لسـانـى ) حـداقـل عـمـل بـه تكليف در اين گونه شرايط است و اگر اين فريضه ، ترك و فراموش شود، حدود الهى تعطيل شده و احكام خدا مورد تحقير و استهزاء قرار خواهد گرفت .


امام حسين (ع ) در مسير راه كربلا، در خطبه اى با اشاره به شرايط پيش آمده و اينكه دنيا دگـرگـون شـده و (مـعـروف )، رخـت بـر بـسـتـه و بـه حـق عمل نمى شود و از باطل دورى جسته نمى شود.
شوق خود را به لقاء خدا و مرگ شرافتمندانه ابراز مى كند و زندگى در كنار ستمگران را مايه نكبت مى شمارد و چنين شرايطى را زمينه اى مساعد براى قيام مى داند.
سـكوت در برابر ظلم و بدعت و انحراف ، منكرى بود كه در آن عصر رواج داشت و مردم از تـرس جـان يـا بـيـم خـطـرهـا و ضـررهـا يـا بـه طـمـع دنـيـا و دريـافـت زر و سـيـم ، در مقابل آشكارترين منكرات كه در بالاترين سطوح انجام مى گرفت ، اعتراض نمى كردند. قيام كربلا راه (انتقاد از حكومت جور) و (اعتراض عليه ستم ) و قيام بر ضد طاغوت را گشود و از آن پس بسيارى از خون شهداى كربلا الهام گرفتند و مبارزات خود را مبتنى و مستند به نهضت حسينى كردند.