پس از رحلت پيامبر گرامي اسلام بار ديگر تعصبات قومي و قبيلگي در ميان مردم زنده شد و دقيقاً به خاطر همين عصبيتها در بيعت با اميرالمومنين علي (ع) سستي به خرج داده و افسار جامعه را به دست كساني سپردند كه خود بارها به ضعف و ناتواني خويش براي اداره جامعه در زبان و عمل اعتراف كرده اند عمر در مورد تأثير تعصبات قومي در كنارگـذاردن اميــرالمومنين علي (ع) به ابن عباس گفت قريش خوش نداشتند تا رسالت و خلافت هر دو در ميان بني هاشم باشد و در نتيجه شما به قوم خودتان فخر كنيد و مغرور شويد .
وقتي دست جامعه اسلامي از دامن ولايت كوتاه شد دچار مشكلات متعددي گرديد مشكلاتي چون تبعيض در تقسيم بيت المال بي مبالاتي نسبت به مسائل فرهنگي و حفظ دستاوردهاي دوران بعثت و بي توجهي به حفظ ارزشها ، همچنين روي كار آمدن افراد فرومايه و مسئله دار ، حذف چهره هاي شايسته ،گسترس روحيه نفاق ، شيوع بي اعتمادي ، پيدايش بدعتهاي ناروا مهمترين آنها رواج تجمل گرائي و دنيا طلبي كه سر منشاء بسياري از مشكلات و مصائب گرديد و ياران پيامبر و بزرگان اصحاب به امور دنيوي پرداخته و به خريد خانه و زمين و املاك گرفتار شدند و مجاهدان نامدار به ثروتمندان بي درد مبدل شدند .
وقتي خواص اصحاب پيامبر به دنيا چسبيدند و ارزشهاي ديني را فراموش كردند رفته رفته سنت پيامبري جاي خود را به سنتهاي جاهلي داد و بسياري از اصحاب در زبان از پيامبر ياد مي كردند ولي با كمال تأسف در عمل برخلاف سيرة آن حضرت عمل مي كرده و از روشهاي دوران جاهليت پيروي مي نمودند در چنين شرايط به وجود آمده زمينه رشد مجدد معاويه و امثال او فراهم شد چرا كه آنها بيش از ديگران در اشرافيت سابقه داشته و زندگي شاهانه اي براي خود در شام رقم زده بودند .
وقتي ارزشها تغيير كرد و سوابق ديني و افتخارات جهادي رزمندگان و ايثارگران صدر اسلام ارزش خود را از دست داد و روحيه امر به معروف و نهي از منكر از بين رفت عزت و عظمت خواص اهل حق از هم پاشيد چرا كه امتياز آنا به اموري بود كه به جهت دنيا طلبي رنگ باخته بود .
از سوي ديگر انحراف خواص موجب انحراف عوام گرديد آنها نيز بر اساس معيارهاي جاهليت نو به صورت ناخود آگاه در قبال صاحبان زر و زور كرنش مي كردند و در مقابل اشراف احساس كمبود نموده و سلطه اشراف ضعيف الايمان را مي پذيرفتند .
حاصل اين فرايند تسلط آسان بني اميه بر مردم بود بطوريكه اگر آنها در زمان پيامبر به عنوان يك حزب شكست خوردة سياسي در حاشيه قرار گرفته بودند پس از پيامبر رفته رفته صدر نشين مجالس شدند و حتي افراد با سابقه مهاجر و انصار را تحقير و تهديد مي‌كردند .
اين ذلت وخواري در برابر بني اميه و احساس وحشت و خودباختگي در برابر امويان محصول سياست تساهل خليفه اول و دوم در برابر بني اميه و سياستهاي غلط آنها در زمينه‌هاي مختلف از جمله امور فرهنگي جامعه بود كه با ضعفهاي شخصيتي و تعصبات قومي و بي مبالاتي مضاعف عثمان افزايش يافت و پس از عدم موفقيت مسلمانان در جنگ صفين و تحميل صلح بر امام حسن (ع) و سلطه معاويه بر تمامي جهان اسلام به اوج خود رسيد به طوريكه معاويه مي توانست به آساني قيام متنفذترين شخصيتهاي شيعه را در نطفه خفه كند و اين افراد را شكنجه و زندان كند و اين وضع ترس را در دل مسلمانان نشانده بود و آنان را از پيروزي نوميد كرده بود و رفته رفته آنها به عملكردشان بي تفاوت شده و يا مجذوب قدرت و اموالشان گرديده و به بني اميه پيوستند .
از اين رو وقتي سيد الشهداء (ع) قيام خويش را آغاز كرد برخي تلاش مي كردند حضرت را از تصميم خويش منصرف نمايند و حتي برخي از همراهي و ياري آن حضرت سرباز زدند بنابراين در جمعبندي از اوضاع سياسي و اجتماعي عصر امامت حضرت سيد الشهداء بايد گفت در جامعه آن روز حكومت ديني از بين رفته و خلافت مبدل به سلطنت گرديده و ارزشهاي ديني مسخ شده و جامعه از فرهنگ ديني تهي شده ومردم در اثرمرعوب‌شدن دربرابر امويان با حقارت‌تسليم وضع موجودگرديده و از اصلاح امور نااميدشده‌بودند .
خلاصه اينكه عزت و اقتدار مسلمين بواسطه تبديل حاكميت ديني به سلطنت و پادشاهي و با مسخ اصول و فروع و فروپاشي ستونها و شالوده هاي اساسي اسلام چون وحي و نبوت و نماز و روزه و حج آخرين ضربه را بر پيكر جامعه اسلامي بزند و به مسلمانان اعلان كند كه اسلام هيچ خبري براي آنان نداشته و دين آنان نه قدرت اداراه جامعه را دارد و نه مايه عزت افراد است .
در چنين وضعي حضرت سيد الشهداءبه مبارزه برخاست و به امويان و دشمنان اسلام فهماند كه قدرت غيرت اسلامي به حدّي است كه اگر در كالبد يك جمع كوچك دميده شود مي تواند بنيان يك حكومت جبار و قدرتمند را به لرزه در آورد اسلام مي تواند مايه عزت مسلمانان در برابر ظلم ظالمان و ملامت ملامتگران و تحقير و تمسخر كفار باشد .
علي دشتكي
علي دشتكي
رئيس سازمان تبليغات اسلامي استان زنجان
نظر خود را اضافه کنید.