( عبدالکریم معروف به ابن ابى العوجا؛ روز دیگر به حضور امام صادق (ع ) براى مناظره آمد؛ دید گروهى در مجلس آن حضرت حاضرند؛ نزدیک امام آمد و خاموش نشست .)
گویا آمده اى تا به بررسى بعضى از مطالبى که بین من و شما بود بپردازى .
- آرى به همین منظور آمده ام اى پسر پیغمبر!

از تو تعجب مى کنم که خدا را انکار مى کنى ؛ ولى گواهى مى دهى که من پسر پیغمبر هستم و مى گویى اى پسر پیغمبر! عادت ؛ مرا به گفتن این کلام ؛ وادار مى کند.
پس چرا خاموش هستى ؟
- شکوه و جلال شما باعث مى شود که زبانم را یاراى سخن گفتن در برابر شما نیست ؛ من دانشمندان و سخنوران زبردست را دیده ام و با آنها هم سخن شده ام ؛ ولى آن شکوهى که از شما مرا مرعوب مى کند؛ از هیچ دانشمندى مرا مرعوب نکرده است .
اینک که تو خاموش هستى ؛ من در سخن را مى گشایم ؛ آنگاه به او فرمود: آیا تو مصنوع (ساخته شده ) هستى یا مصنوع نیستى ؟.
- من ساخته شده نیستم .
بگو بدانم ؛ اگر ساخته شده بودى ؛ چگونه بودى ؟
- مدت طولانى سردرگریبان فرو برد و چوبى را که در کنارش بود دست به دست مى کرد؛ و آنگاه (چگونگى اوصاف مصنوع را چنین بیان کرد) دراز، پهن ، گود، کوتاه ، با حرکت ، بى حرکت ؛ همه اینها از ویژگیهاى چیز مخلوق و ساخته شده است .
اگر براى مصنوع (ساخته شد) صفتى غیر از این صفات را ندانى ؛ بنابراین خودت نیز مصنوع هستى و باید خود را نیز مصنوع بدانى ؛ زیرا این صفات را در وجود خودت ؛ حادث شده مى یابى .
- از من سؤالى کردى که تاکنون کسى چنین سؤالى از من نکرده است و در آینده نیز کسى این سؤال را نمى کند.
فرضاً بدانى که قبلاً کسى چنین پرسشى از تو نکرده ؛ ولى از کجا مى دانى که در آینده کسى این سؤال را از تو نپرسد؟ وانگهى تو با این سخنت گفتارت را نقض نمودى ؛ زیرا تو اعتقاد دارى که همه چیزاز گذشته و حال و آینده مساوى و برابرند؛ بنابراین چگونه چیزى را مقدم و چیزى را مؤخر مى دانى و در گفتارت گذشته و آینده را مى آورى.
توضیح بیشترى بدهم . اگر تو یک همیان پر از سکه طلا داشته باشى وکسى به تو بگوید در آن همیان سکه هاى طلا وجود دارد؛ و تو در جواب بگوئى نه ؛ چیزى در آن نیست ؛ او به تو بگوید: سکه طلا را تعریف کن ؛ اگر تو اوصاف سکه طلا را ندانى ؛ مى توانى ندانسته بگویى ؛ سکه در میان همیان نیست .
- نه ؛ اگر ندانم ؛ نمى توانم بگویم نیست .
درازا و وسعت جهان هستى ؛ از همیان بیشتر است ؛ اینک مى پرسم شاید در این جهان پهناور هستى مصنوعى باشد؛ زیرا تو ویژگیهاى مصنوع را از غیر مصنوع نمى شناسى .
وقتى که سخن به اینجا رسید؛ ابن ابى العوجا؛ درمانده و خاموش شد؛ بعضى از هم مسلکانش مسلمان شدند و بعضى در کفر خود باقى ماندند.