کامل در عصر ظهور یکی از مطالبی است که در اندیشه‌ی شیعه و در زبان ائمه اطهار(ع) به بشریت مژده داده شده و از نتایج ظهور امام زمان(ع) است. این تکامل اگرچه در ادیان دیگر نیز به صورت‌های مختلف وجود دارد اما در شیعه معنای خاص یافته و دارای ابعاد مختلفی است.
لازم است قبل از اینکه به بحث خاص تکامل از دیدگاه شیعه ۱۲ امامی بپردازیم قدری سابقه‌ی این تفکر را در ادیان دیگری که از اندیشه‌ی منجی موعود بهره‌مند هستند، مورد بررسی قرار دهیم.
به طور کلی ادیان موعود گرا را از این نظر می‌توان به ۳ دسته تقسیم کرد:
ادیان قائل به تکامل اجتماعی صرف
دسته‌ی اول ادیانی هستند که این تکامل را تکاملی صرفا اجتماعی می‌دانند. در این ادیان، موعود و منجی که خواهد آمد با خود رفاه اجتماعی و آزادی و استقلال را به ارمغان می‌آورد. برخی ادیان مانند ادیان نوظهور سرخ پوستی و همچنین برخی فرقه‌های نوظهور در آفریقا از مهمترین این ادیان هستند. البته اندیشه‌هایی که تکامل اجتماعی و رفاه و عدالت را نه به عنوان کارکرد انحصاری موعود بلکه به عنوان اصلی ترین هدف و جوهره‌ی رسالت او می‌دانند نیز وجود دارند. ازجمله نگرش مسلمانان سنی مذهب است که بیشتر معطوف به تکامل اجتماعی انسان است و توجه به تکامل معنوی در اندیشه‌ی ایشان به عنوان یک نتیجه‌ی قابل توجه در ظهور منجی کمتر به چشم می‌خورد.
ادیان قائل به تکامل معنوی و اجتماعی
دسته‌ی دوم، ادیانی هستند که نجات بخشی منجی موعود را معنوی و اجتماعی می‌دانند. در این ادیان به هر دو عنصر توجه شده و هر دو در کانون توجه اندیشه‌ی منجی موعود وجود دارد. از مهمترین این مذاهب، مذهب شیعه‌ی ۱۲ امامی است که پیروزی مستضعفان بر مستکبران را کانون اصلی موعود شناسی خود قرار داده و تکامل عقلی و معنوی انسان را از دستمایه‌های ارزشمند این نجات نهایی می‌داند. ادیان هندو و همچنین آئین زردشتی نیز در اندیشه‌ی موعود شناسی خود به هر دو عنصر تکامل معنوی و تکامل اجتماعی نظر دارند.
ادیان قائل به تکامل معنوی صرف
دسته‌ی سوم ادیانی هستند که نجات بخشی منجی موعود را صرفا در جنبه‌ی معنوی می‌دانند. در نظر این ادیان ظهور منجی همراه است با تکامل عقلانی و معنوی انسان و هدف اصلی او نیز همین است. ازجمله مثال مذهب دائویی که در چین وجود دارد، چنین اندیشه‌ای را ترویج می‌کند.
تکامل در زمان ظهور از منظر شیعه
همانطور که گذشت از منظر شیعه تکاملی که در زمان ظهور حضرت مهدی(ع) رخ می‌دهد، تکاملی همه جانبه خواهد بود. چه در عرصه‌ی اجتماعی و چه در عرصه‌ی عقلانی، بشریت با یک جهش و خیزش مواجه می‌شود و در نتیجه‌ی حکومت واحد جهانی امام، تمام ظرفیت های مادی و معنوی جهان و بشریت به ظهور و فعلیت خود می‌رسد.
تکامل عقول در زمان ظهور حضرت مهدی
مطابق با آیات و روایات شیعه، در زمان ظهور امام زمان(عج) با توجه خاص و عنایت ایشان و همچنین تشنگی انسان‌ها در فهم معارف، این تکامل عقلانی اتفاق افتاده و ظرفیت‌های پنهان عقل بشری مکشوف و فعال می‌شود. امام باقر(ع) فرموده‌اند که زمانی که امام زمان(عج) قیام می‌کند، دست خود را بر سر بندگان می‌کشد در نتیجه عقول و آرزو‌های آنها کامل می‌شود. صرف نظر از تفاسیر متعددی که در مورد این سخن امام ارائه شده است، جوهره و ماهیت کلی این سخن این است که با توجه امام عصر(عج) به مردم زمان خود و عنایت الهی حالتی در آنها پدید می‌آید که منجر به نوعی تکامل معنوی در عقل و باطن آنها می‌شود. این تکامل قطعا تکاملی خاص است، چراکه تکامل عمومی و تدریجی اذهان بشری در طول زمان اتفاق افتاده است و بدون توجه ویژه‌ی امام نیز به مسیر خود ادامه داده است. لذا می‌توانیم تکامل خاص و ویژه‌ای را از منظر پیشوایان شیعه در مورد افراد عادی بشری در زمان ظهور حضرت مهدی(ع) قائل شویم که صرفا با توجه امام و عنایت حق امکان پذیر است و منحصر و مختص به آن زمان است.
تکامل اجتماعی، فرهنگی و صنعتی
مطابق نظر شیعه تکامل اجتماعی در زمان ظهور امام زمان(ع) در ابعاد مختلفی اتفاق می‌افتد. این تکامل در زمینه‌ی عدل، قسط و عدالت اجتماعی به معنای کامل اتفاق افتاده و درعین حال تکامل فرهنگی، صنعتی و .. نیز به نهایت خود می‌رسد. چنانکه در روایات ائمه معصومین(ع) بیان شده که در زمان ظهور امام زمان(ع) بینایی و شنوایی علاقه مندان ایشان چنان می‌شود که در هر نقطه‌ای سخن می‌گوید، می‌توانند همه‌ی سخنان او را شنیده و او را ببینند. و یا بیان شده که در آن زمان مومنی که در شرق زندگی می‌کند می‌تواند برادر ایمانی خود در مغرب را ببیند و بالعکس. این چنین آیاتی را هم می‌توان بر پیشرفت معنوی بشر و توانایی‌های معنوی و روحانی او تفسیر کرد و هم اینکه می‌توان آن را به پیشرفت ادوات صنعتی و تکنولوژی تعبیر کرد.
درعین حال روایاتی که دلالت بر پیشرفت عمرانی جهان و آبادی کره‌ی زمین وجود دارد نیز دال بر تکامل فیزیکی و کیهانی است. روایاتی که تکامل روییدنی‌ها و خارج شدن گنج‌های مخفی زمین در دوران ظهور را بشارت می‌دهد، ازجمله‌ی این روایات است.
به هرحال آنچه مشخص است این است که در مذهب شیعه ۱۲ امامی، تکامل موعود و جهان زمان ظهور مشتمل بر یک تکامل همه‌جانبه و وسیع خواهد بود و منحصر بر تکامل اجتماعی و یا معنوی نمی‌شود. در اندیشه‌ی شیعه، در زمان ظهور امام زمان(عج) هم عقول و باطن انسان‌ها به نهایت رشد خود می‌رسد و هم جهان هستی در منتهای درجه فعلیت خود قرار می‌گیرد. هم اجتماع انسان‌ها اصلاح می‌شود و هم فرهنگ و صنایع آنها در درجه‌ی بالای ترقی قرار می‌گیرد و این افق روشنی است که مذهب شیعه برای آینده‌ی جهان در نظر دارد.
نظر خود را اضافه کنید.