وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَ مَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّما يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ (12) وَ إِذْ قالَ لُقْمانُ لابْنِهِ وَ هُوَ يَعِظُهُ يا بُنَيَّ لا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ (13) وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فِي عامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَ لِوالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ (14) وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً وَ اتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (15) .
ترجمه:
12- ما به لقمان حكمت داديم (و به او گفتيم) شكر خدا را بجاى آور، هر كس شكرگزارى كند به سود خويش شكر كرده، و آن كس كه كفران كند (زيانى به خدا نمىرساند) چرا كه خداوند بى نياز و ستوده است.
13- به خاطر بياور هنگامى را كه لقمان به فرزندش گفت- در حالى كه او را موعظه مىكرد- پسرم! چيزى را شريك خدا قرار مده كه شرك ظلم عظيمى است. تفسير نمونه، ج17، ص: 35
14- و ما به انسان در باره پدر و مادرش سفارش كرديم، مادرش او را با زحمت روى زحمت حمل كرد، (و به هنگام باردارى هر روز رنج و ناراحتى تازهاى را متحمل مىشد) و دوران شيرخوارگى او در دو سال پايان مىيابد (آرى به او توصيه كردم) كه شكر براى من و براى پدر و مادرت بجا آور كه بازگشت همه شما به سوى من است.
15- و هر گاه آنها تلاش كنند كه موجودى را شريك من قرار دهى كه از آن آگاهى ندارى (بلكه مىدانى باطل است) از آنها اطاعت مكن، ولى با آنها در دنيا به طرز شايستهاى رفتار كن، و پيروى از راه كسانى بنما كه به سوى من آمدهاند، سپس بازگشت همه شما به سوى من است و من شما را از آنچه عمل مىكرديد آگاه مىكنم.
در اين دو آيه، بحث از نعمت وجود پدر و مادر و زحمات و خدمات و حقوق آنها است و قرار دادن شكر پدر و مادر در كنار شكر اللَّه.
بعلاوه تاكيدى بر خالص بودن اندرزهاى لقمان به فرزندش نيز محسوب مىشود چرا كه پدر و مادر با اين علاقه وافر و خلوص نيت ممكن نيست جز خير و صلاح فرزند را در اندرزهايشان بازگو كنند.
نخست مىفرمايد: ما به انسان در باره پدر و مادرش سفارش كرديم (وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ).
آن گاه به زحمات فوق العاده مادر اشاره كرده مىگويد: مادرش او را حمل كرد در حالى كه هر روز ضعف و سستى تازهاى بر ضعف او افزوده مىشد (حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى وَهْنٍ) ..
اين مساله از نظر علمى ثابت شده، و تجربه نيز نشان داده كه مادران در دوران باردارى گرفتار وهن و سستى مىشوند، چرا كه شيره جان و مغز استخوانشان را به پرورش جنين خود اختصاص مىدهند، و از تمام مواد حياتى وجود خود بهترينش را تقديم او مىدارند.
به همين دليل، مادران در دوران باردارى گرفتار كمبود انواع ويتامينها مىشوند كه اگر جبران نگردد ناراحتيهايى براى آنها به وجود مىآورد، حتى اين مطلب در دوران رضاع و شير دادن نيز ادامه مىيابد، چرا كه شير، شيره جان مادر است.
لذا به دنبال آن مىافزايد: پايان دوران شيرخوارگى او دو سال است (وَ فِصالُهُ فِي عامَيْنِ).
همانگونه كه در جاى ديگر قرآن نيز اشاره شده است وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ: مادران فرزندانشان را دو سال تمام شير مىدهند (بقره- 233).
البته منظور دوران كامل شيرخوارگى است هر چند ممكن است گاهى كمتر از آن انجام شود.
به هر حال مادر در اين 33 ماه (دوران حمل و دوران شيرخوارگى) بزرگترين فداكارى را هم از نظر روحى و عاطفى، و هم از نظر جسمى، و هم از جهت خدمات در مورد فرزندش انجام مىدهد.
جالب اينكه در آغاز توصيه در باره هر دو مىكند ولى به هنگام بيان زحمات و خدمات تكيه روى زحمات مادر مىنمايد تا انسان را متوجه ايثارگريها و حق عظيم او مىسازد. سپس مىگويد: توصيه كردم كه هم شكر مرا بجاى آور و هم شكر پدر و مادرت را (أَنِ اشْكُرْ لِي وَ لِوالِدَيْكَ).
شكر مرا بجا آور كه خالق و منعم اصلى توام و چنين پدر و مادر مهربانى به تو دادهام و هم شكر پدر و مادرت را كه واسطه اين فيض و عهده دار انتقال نعمتهاى من به تو مىباشند.
و چقدر جالب و پر معنى است كه شكر پدر و مادر درست در كنار شكر خدا قرار گرفته.
و در پايان آيه با لحنى كه خالى از تهديد و عتاب نيست مىفرمايد: بازگشت همه شما به سوى من است (الى المصير).
آرى اگر در اينجا كوتاهى كنيد در آنجا تمام اين حقوق و زحمات و خدمات مورد بررسى قرار مىگيرد و مو به مو حساب مىشود، بايد از عهده حساب الهى در مورد شكر نعمتهايش، و همچنين در مورد شكر نعمت وجود پدر و مادر و عواطف پاك و بى آلايش آنها بر آئيد.
بعضى از مفسران در اينجا به نكتهاى توجه كردهاند كه در قرآن مجيد تاكيد بر رعايت حقوق پدر و مادر كرارا آمده است، اما سفارش نسبت به فرزندان كمتر ديده مىشود (جز در مورد نهى از كشتن فرزندان كه يك عادت شوم و زشت استثنايى در عصر جاهليت بوده است).
تفسير نمونه، ج17، ص:40
نظر خود را اضافه کنید.