مطبوعات (رسانه‌های مکتوب)

در جهان کنونی، مطبوعات، نقش مهم و اساسی در تنویر و هدایت افکار و رشد و تعالی فرهنگی جامعه دارند. با توجه به سطح وسیع مخاطبین، در جوامعی که افکار و اندیشه‌های مختلف به واسطه پیشرفت‌های تکنولوژیک بر بال امواج، به سرعت در سراسر جهان گسترش می‌یابد و وسایل ارتباطی و رسانه های بی شماری در اختیار انسان قرار گرفته است، بنابراین تشخیص اندیشه‌های پاک از پلید و سره از ناسره و آگاه سازی جوامع- به ویژه جوانان- ضرورت خویش را بیش از پیش، آشکار می‌سازد.
مطبوعات به عنوان رسانه آموزشی- تربیتی می‌توانند با خط ‌دهی صحیح و تربیت نیک، آحاد جامعه را به قله سعادت و هدایت رسانده و بر عکس با تربیت ناصحیح و گمراه‌کننده، آنان را به حضیضی ذلّت بکشانند و به سوی نابودی سوق دهند.
حضرت امام خمینی(ره) درباره ی این رسانه مکتوب چنین فرموده است

:

«… مطبوعات باید یک مدرسه سیّار باشند تا مردم را از همه ی مسائل روزگار آگاه نمایند و به صورتی شایسته از انحرافات جلوگیری کنند و اگر کسی انحرافی دید، با آرامش در رفع آن بکوشند. به طور کلی مطبوعات باید یک بنگاه هدایت باشند؛ یعنی به صورتی که اگر دست مردم بیفتد، مردم هدایت شوند».(۱)
و در خصوص اینکه مطبوعات و نشریات عامل رشد و صلاح کشور است، فرموده است:
«نقش نشریات در هر کشوری از همه چیزها بالاتر است. روزنامه‌ها و مجلات می‌توانند که یک کشوری را رشد بدهند به راهی که صلاح کشور است و می‌توانند بعکس عمل کنند».(۲)
و درباره ی جایگاه خطیر مطبوعات در هدایت و ضلالت جامعه، فرموده است:
«… اگر خدای نخواسته قلم‌های شما بلغزد و از تعهدی که برای خدای تبارک و تعالی باید داشته باشد، غفلت بکنید، اینجور نیست که تنها به شما و دوستان و هم مذهب و هم دین شما ضرر بزند، به همه ضرر می زند، پس یک ضرر کوچک نیست. شما روزنامه کثیرالانتشاری در دستتان است، باید توجه کنید که مسئولیت بسیار خطیری پیش مردم و ملت‌های جهان دارید که اگر ارشاد کنید مردم را، بالاتر از اطاعت‌هایی است که در گوشه خانه و یا یک مجلس که چند هزار نفر هستند، می‌باشد. قلم شما اگر ارشادی باشد، ملت را به راه راست هدایت می‌کند و می‌تواند مردم را از انحراف نجات دهد…».(۳)
«… از مسائلی که در مطبوعات لازم است، این است که مقداری از اوراق خودشان را صرف این کنند که «جمهوری اسلامی» چه کرده است».(۴)
و در مورد اینکه رسانه های ملی باید در مسیر انقلاب حرکت کنند، فرموده است:
«ملت روزنامه‌ای را می‌خواهد که مطابق آراء خودش، ملت، مطابق خواسته های ملت رفتار کند».(۵)

انتخاب تیتر روزنامه‏

در خصوص دقت در انتخاب تیتر روزنامه ها، حضرت امام راحل چنین فرموده است:
«مطبوعات موظفند از تیترهایی که موجب تحریک یا تضعیف مردم می‌شود و یا مخالف واقع است، خودداری کنند و خود را با مسیر انقلاب تطبیق دهند و نیز از درج مقالاتی که مضر به انقلاب و موجب تفرقه می‌شود خودداری کنند که این خود توطئه محسوب می‌شود…».(۶)

پرهیز از شایعه پراکنی

امام خمینی(ره) در مورد پرهیز از شایعه‌پراکنی توسط جراید می‌فرماید:
«من ارباب جراید و رسانه ها و گویندگان را نصیحت می‌کنم که دست از این شایعه‌افکنی‌ها بردارند و مسائل بیهوده و مطالب دروغ را برای زیاد شدن تیراژ پخش نکنند که اگر احساس توطئه و فساد شود، ملت با آنها به طور دیگر عمل می‌کنند. از آزادی سوء‌استفاده نکنید و مسیر ملت را رها نمایید…».(۷)

خرید و فروش نشریات و روزنامه های منحرف

حضرت امام راحل در خصوص خرید و فروش آثار مکتوب گمراه کننده، چنین فرموده است:
«نگهداری، چاپ، قرائت وتدریس و خرید و فروش کتاب‌‌های گمراه‌کننده، حرام است؛ مگر اینکه، بهره‌گیری صحیحی در آن باشد، مثلاً کسی که از گمراه شدن ایمن است، کتاب گمراه‌کننده را برای پاسخ گفتن و ردّ آن بخرد و یا بخواند، اما خرید و خواندن آن تنها برای اطلاع از مطالب آن برای بیشتر مردم عوام که بیم گمراهی آنان می‌رود، جایز نیست».(۸)
حضرت آیت‌الله فاضل لنکرانی(ره):
«در این گونه موارد، از خرید آنها اجتناب کنید تا هم خود آلوده نشوید و هم آن نشریات تقویت نشوند».(۹)
حضرت آیت‌الله بهجت(ره):
«با علم به مذکورات، خریداری و ترویج نشود».(۱۰)
حضرت آیت‌الله صافی گلپایگانی:
«اشکال دارد».(۱۱)
حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی:
«جایز نیست و در واقع کمک به نشر فساد است».(۱۲)
حضرت آیت‌الله تبریزی(ره):
«کتب و روزنامه‌ها و مجلاتی که مشتمل بر مطالب باطل است و عقاید اسلامی مردم را سست می‌کند یا امنیت کشور را به خطر می‌اندازد و یا موجب ترویج فساد در جامعه و اختلال نظام می‌شود، طبع و نشر و خرید و فروش آنها جایز نیست و ثمن آن برای فروشنده سُحت است».(۱۳)
کشیدن کاریکاتور
در این مورد، چنین استفتا شده است:
«کشیدن کاریکاتور اشخاص در صورتی که موجب اذیت و آزار آنها شود، چه صورت دارد؟ و اگر آن افراد راضی به کشیدن کاریکاتور انها باشند، چگونه است؟».(۱۴)
حضرت آیت‌الله خامنه ای:
«ایذاء اشخاص، حرام است».(۱۵)
حضرت آیت‌الله مکارم:
«جایز نیست».(۱۶)
حضرت آیت‌الله بهجت:
«اولی، جایز نیست و دومی، مختلف می شود».(۱۷)
حضرت آیت‌الله صافی:
«جایز نیست».(۱۸)
حضرت آیت‌الله سیستانی:
«اگر هتک مؤمن باشد، جایز نیست و هر چند راضی باشد؛ ولی اگر در عرف امروز هتک به حساب نیاید، اشکال ندارد».(۱۹)
حضرت آیت‌الله تبریزی:
«اهانت به مؤمن جایز نیست هر چند خود شخص راضی به این کار باشد».(۲۰)

خرید و فروش وسایل مشترک مثل ماهواره و…

خرید و فروش، تعمیر و اصلاح وسایل مشترک مانند: ماهواره، اینترنت، ویدئو جهت افرادی که فروشنده یا تعمیر کار یقین دارد شخص از این وسایل استفاده حرام می‌کند و به این منظور آنها را تهیه می‌کند، چه صورت دارد و کسب از این را حلال است یا حرام؟
حضرت آیت الله خامنه ای:
«اگر برای استفاده حرام باشد، جایز نیست و درآمد آن نیز حلال نیست».(۲۱)
حضرت آیت‌الله بهجت:
«در فرض سوال، جایز نیست».(۲۲)
حضرت آیت‌الله مکارم:
«در صورتی که یقین داشته باشد استفاده حرام می‌کنند، این امور اشکال دارد».(۲۳)
حضرت آیت‌الله تبریزی:
«احتیاط این است که برای افرادی که می‌داند در خصوص حرام استفاده می‌کنند، تعمیر نکند و همین طور به افرادی که می‌داند در خصوص حرام استفاده می‌کنند، نفروشد!».(۲۴)
استفاده از ماهواره چه حکمی دارد؟
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای:
«استفاده از این دستگاه برای دیدن و شنیدن برای علمی یا قرآنی و مانند آن هر چند فی نفسه مانعی ندارد؛ ولی به دلیل اینکه برنامه هایی که از طریق ماهواره توسط دولت‌های غربی و بیشتر کشورهای همسایه پخش می شود غالباً دربردارنده ی آموزش افکار گمراه‌‌کننده و تحریف حقایق و همچنین برنامه های لهو و فساد هستند و حتی مشاهده ی برنامه های علمی یا قرآنی از طریق آنها موجب وقوع در فساد و ارتکاب حرام می‌گردد، بنابراین شرعاً استفاده از آنتن‌های مذکور برای دیدن برنامه ها، حرام است مگر آنکه برنامه ها مفید علمی یا قرآنی محض باشند و مشاهده ی آنها مستلزم هیچ فساد یا ابتلا به عمل حرامی نباشد، البته اگر قانونی باشد باید مراعات شود».(۲۵)
حضرت آیت‌الله مکارم:
«با توجه به اینکه برنامه های مخرّب بیش از برنامه های مفید است، قرار دادن آن در اختیار عموم جایز نیست».(۲۶)
حضرت آیت الله فاضل:
«از لحاظ شرعی استفاده از برنامه های مفیاد و مشروع مانعی ندارد و برنامه های دیگر جایز نیست و اگر در این زمینه مقررای وجود دارد، باید رعایت شود».(۲۷)
حضرت ایت‌الله صافی:
«استفاده از برنامه‌های مشتمل بر فساد و مخرب، جایز نیست».(۲۸)
حضرت آیت الله تبریزی:
«چنانچه ماهواره در جذب برنامه های دینی و معارف اسلامی یا علوم قرآنی و امثال آن مورد استفاده باشد، مانعی ندارد و اگر در جهت فساد مورد استفاده باشد، حرام است».(۲۹)
دفتر حضرت آیت الله سیستانی:
«اگر انسان مطمئن از استفاده نامشروع توسط خود یا دیگران نباشد، حضرت آیت‌الله اجاه نگهداری و استفاده از آن را نمی دهند».(۳۰)
حضرت آیت‌الله بهجت:
«از آنچه موجب تخریب عقاید و استخفاف به مقدسات می شود، باید اجتناب شود».(۳۱)
گریم کردن توسط نامحرم
آیا گریم کردن مردان، زن نامحرم را و بالعکس جهت فیلم سازی و بازیگری جایز است؟
حضرت آیت‌الله مکارم:
«جایز نیست».(۳۲)
حضرت آیت‌الله فاضل:
«جایز نیست».
حضرت آیت‌الله سیستانی:
«جایز نیست».
حضرت آیت‌الله صافی:
«جایز نیست».
حضرت آیت الله بهجت:
«جایز نیست».
حضرت آیت‌الله تبریزی:
«لمس و نگاه مرد به زن و زن به مرد، در غیر موارد استثناء، جایز نیست».(۳۳)

توزیع عکس زنان بدحجاب

چاپ، توزیع، خرید و فروش عکس و پوستر سر برهنه یا بدحجاب و آرایش کرده اعم از خوانندگان و بازیگران و نصب آن در منازل یا وسابل نقلیه، چه حکمی دارد؟
«خالی از اشکال نیست، بلکه در بعض صور حرام یقینی است».
حضرت آیت‌الله صافی:
«جایز نیست؛ زیرا تمامی اینها مضرّ به عفت جامعه مسلمانان و مستلزم تبعات سوء است».
حضرت آیت‌الله مکارم:
«هیچ یک از این امور جایز نیست».
حضرت ایت‌الله فاضل:
«چنانچه صاحبان عکس را بشناسد یا موجب تهییج یا مفسده باشد، جایز نیست».(۳۴)

تبلیغات ورزش

در خصوص تبلیغات ورزش چنین استفتا شده است:
تبلیغات بیش از حد، بسیاری از جمله دختران را به سوی فوتبال و جمع‌آوری تصاویر فوتبالیست‌ها و نصب آنها در منازل کشانده و اثرات نامطلوبی را از نظر تحصیلی و الگودهی داشته است و در برخی موارد، موجب بروز منکراتی در جامعه شده است. در ضمن نظر حضرتعالی در مورد نگاه کردن زنان به صحنه های ورزشی مانند: شنا، کشتی و… چه می‌باشد و حکم شرکت زنان در ورزشگاه‌ها از نظر شرعی چیست؟
حضرت آیت‌الله بهجت:
«نگاه کردن زن‌ها به تصاویر بدن‌های لخت نامحرم اگر می‌شناسند صاحبان تصویر را، با معرضیّت ریبه و مفسده، حرام است و به نحو اختلاط مرد و زن جایز نیست و در غیر این صورت چون نوعاً پوشش متعارف ندارند، نظر جایز نیست».(۳۵)
حضرت آیت‌الله فاضل:
«ترویج این امور مناسب نیست، اما نمی‌توان حکم به تحریم آن کرد مگر اینکه مفسده ای داشته باشد».(۳۶)
حضرت آیت‌الله تبریزی:
«این آثاری است که در «آخرالزمان» ظاهر می شود و در بعضی روایات ذکر شده است. دعا نمایید که بدتر از این نشود. در فرض سؤال، جایز نیست و مسئولین باید در حفظ عفت زنان و عزت آنان بکوشند».(۳۷)
حضرت آیت‌الله مکارم:
نمگاه کردن آنها به بدن نیمه برهنه ی مردان نامحرم در این گونه ورزش‌ها به طور مستقیم جایز نیست. ولی دیدن فیلم‌ها و عکس‌ها در صورتی که به قصد لذت نباشد و منشأ فسادی نگردد، اشکالی ندارد و در هر حال سزاوار است دختران و زنان با ایمان از پیشوایانی همچون فاطمه زهرا(ع) و دختر شجاعتش زینب کبرا(ع) الگو بگیرند. و هر گاه موجب فساد یا هتک حرمت احکام اسلامی گردد، جایز نیست».(۳۸)
حضرت آیت‌الله سیستانی:
«مادامی که مستلزم گناهی نباشد، اشکال ندارد؛ ولی مربیان جامعه باید از سوق دادن جوانان به اموری بی‌ارزش به طوری که از مسائل مهم دینی بلکه دنیوی باز بمانند، پرهیز کنند».
«به احتیاط واجب، زن نباید بدن مرد را که بیش از حد معمول برهنه است، تماشا کند».(۳۹)
حضرت ایت‌الله صافی:
«متأسفانه نسبت به این امور بیش از حد تشویق و ترغیب می‌شود و عواقب سوء و آثار منفی بسیار دارد. از جمله اثرات نامطلوبی که در سؤال ذکر کرده اید و آثار نامطلوب دیگر، فعلاً به صورت سرمایه ی پرسودی برای عده ای شده است.
نگاه کردن زنان هم به این گونه صحنه ها با توجه به عوارض قطعی نامناسبی که دارد، جایز نیست و خانواده‌های متدین از آن خودداری می‌کنند و اگر وضع به شکل کنونی پیش برود، شاید در مدتی نه چندان دور، ورزش بانوان هم به صورت غیر مشروع و مُفسد اخلاق جامعه، امری عادی و متعارف شود و هیچ کس هم اعتراض نکند. خداوند همه را از شرور و فِتَن «آخرالزمان» محفوظ فرماید. و [شرکت بانوان در ورزشگاه‌ها] جایز نیست و وقوع این‌گونه امور در جمهوری اسلامی، بسیار مایه تأسف است!».(۴۰)
حضرت آیت‌الله خامنه ای:
«نظر به فیلم و عکس اگر بدون ریبه و فساد باشد، مانع ندارد».(۴۱)

پی نوشت ها :
۱٫ صحیفه نور، ج۱۸، ص ۶۵٫
۲٫ همان، ج۱۴، ص ۲۴۸٫
۳٫ همان، ص ۲۵۷٫
۴٫ همان، ج۱۳، ص ۲۵۱٫
۵٫ همان، ج۶، ص ۱۹۱٫
۶٫ همان، ج۸، ص ۲۸۵٫
۷٫ همان، ص ۲۲٫
۸٫ رساله نوین، ج۲، مسائل اقتصادی، امام خمینی(ره)، ص ۲۳۳٫
۹٫ مسائل جدید، ج۱، ص ۳۹٫
۱۰٫ همان.
۱۱٫ همان.
۱۲٫ همان، ص ۴۰٫
۱۳٫ همان.
۱۴٫ همان، ج۲، ص ۴۷٫
۱۵٫ همان.
۱۶٫ همان.
۱۷٫ همان.
۱۸٫ همان، ص ۴۸٫
۱۹٫ همان.
۲۰٫ همان.
۲۱٫ همان، ص۶۵٫
۲۲٫ همان.
۲۳٫ همان.
۲۴٫ همان، ص۶۶٫
۲۵٫ اجوبه الاستفتائات، ج۲، ص ۴۴؛ مسائل جدید، ج۳، ص ۱۸۹٫
۲۶٫ مسائل جدید، ج۳، ص ۱۹۰٫
۲۷٫ همان.
۲۸٫ همان.
۲۹٫ همان.
۳۰٫ همان.
۳۱٫ همان.
۳۲٫ همان، ج۴، ص۷۳٫
۳۳٫ همان، ص۷۴٫
۳۴٫ همان.
۳۵٫ همان، ج۱، ص ۱۲۷ و ۱۳۴٫
۳۶٫ همان.
۳۷٫ همان، ص ۱۲۸ و ۱۳۴٫
۳۸٫ همان، ص ۱۲۸ و ۱۳۳٫
۳۹٫ همان، ص۱۲۸ و ۱۳۴٫
۴۰٫ همان، ص ۱۲۸ و ۱۳۳٫
۴۱٫ همان، ص۱۳۱٫

منبع:نشریه فرهنگ کوثر شماره ۸۰