در نظام خلقت، انسانها به دليل آفرينش خاص و تأثيرپذيري از محيط اطراف زندگي خود، در تمام مراحل زندگي نيازمند الگوهاي رفتاري هستند. در واقع الگوپذيري و نياز به الگوهاي عملي در زندگي از امتيازهاي انسان نسبت به ساير مخلوقات است و تصويري كه انسان در ذهن خويش از زندگي و انديشه برتر به دست مي آورد، او را به پيروي از نوعي زندگي و تفكرخاص دعوت مي كند، بنابراين وقتي الگوهاي مناسب و پسنديده اي در جامعه وجود داشته باشد، آثار مثبتي در روند تكامل انسانها پديدار خواهد شد.
از اين نظر شخصيت والا و ابعاد وجودي حضرت زهرا(س) مي تواند الگويي كامل و جامع براي همه انسانها به ويژه زنان جامعه امروز باشد.
اما به راستي راز جاودانگي و علل ماندگاري حضرت فاطمه(س) در تاريخ چيست و چه عواملي سبب شدند كه دختر با فضيلت پيامبر(ص) نام خويش را در رديف ماندگاران تاريخ بشريت به ثبت برساند؟
همزمان با سالروز شهادت حضرت زهرا(س) براي بررسي ابعاد شخصيتي ايشان با كارشناسان مختلف گفتگويي انجام داده ايم كه در پي مي آيد:

* درايت و اهتمام جدي نسبت به دين

زندگي كوتاه بانوي بزرگ اسلام، حضرت زهرا(س) با آنكه در جواني به خزان گراييد، مملو از آموزه ها و درسهاي انسان ساز است؛ درس اخلاق، درس ايمان و تقوا، درس مبارزه با ظلم، درس دينداري و دين خواهي و درس حركت آفريني.
دكتر محمدحسن كوثري، استاد دانشگاه با اشاره به اينكه سراسر زندگي حضرت زهرا(س) مي تواند بهترين الگو و سرمشق براي مسلمانان باشد، اظهار مي دارد: يكي از اين آموزه ها كه آن حضرت در سراسر زندگي پربركتش آن را فرياد مي كرد، اهتمام و جديت نسبت به دين بوده است.
وي مي افزايد: اين بانوي بزرگوار در نحوه برخورد خود با مسايل، نوعي الگو را در جهت اهميت دادن به فهم دين و فرهنگسازي در اين زمينه ارايه مي دهد، به عنوان مثال، ايشان بنا به فرمايش امام صادق(ع) با آنكه پس از درگذشت رسول خدا(ص) دائماً اشكبار و اندوهگين بودند، اما به همه اين اندوهها جهت الهي دادند و همه را براي تقويت دين خدا و تحكيم موقعيت وحي و جانشين پيامبر(ص) هزينه كرده و در كمال ماتم زدگي، مصائب خود را زمينه نهيب زدن به مردماني قرار دادند كه غفلت و مصلحت انديشي دنيايي آنها را در خطر بازگشت به جاهليت قرار داده بود. اين گونه بود كه حضرت زهرا(س) به عنوان بزرگترين حامي اميرالمؤمنين(ع) ظاهر شده و از حقانيت ايشان دفاع نمودند.
اين استاد دانشگاه ادامه مي دهد: حضرت فاطمه زهرا(س) در شرايطي كه جو سنگين حاكم بر مدينه نفس ها را در سينه ها حبس مي كرد، پا به مسجد نبوي گذاشتند، به طوري كه عظمت و هيبت ايشان ستونهاي مسجد را لرزاند و فرياد زدند: اي بندگان خدا، شما پرچمداران امر و نهي و حاملان دين و وحي او هستيد، شما امانتداران خدا بر خويشتن و مأمور رساندن احكام دين او به ملل ديگر مي باشيد... كجا مي رويد در حالي كه كتاب خدا پيش روي شماست، كتابي كه مطالب و امورش آشكار، احكامش درخشان، نشانه هايش، روشن، نواهيش آشكار و اوامرش واضح و شما آن را پشت سر خود انداخته ايد؟
دكتر كوثري خاطرنشان مي كند: همه هستي و سراسر عمر حضرت زهرا(س) مملو از توجه به دين خدا بود كه اين اهتمام چه در دوران زندگاني پيامبر(ص) و چه پس از ايشان تا لحظه شهادت ادامه داشت.
دكتر ستار عودي، مسؤول گروه تاريخ تشيع دانشگاه امام صادق(ع) و عضو هيأت علمي و پژوهشي بنياد دايرةالمعارف اسلام نيز در همين زمينه مي گويد: حضرت زهرا(س) پس از ماجراي سقيفه با درايت خاصي وارد عمل شدند، به طوري كه آن بزرگوار به خانه هاي تك تك مهاجران و انصار كه در واقعه غدير حضور داشتند، مراجعه كرده و ولايت امام علي(ع) را به آنها يادآوري نمودند و با اين اقدام، وظيفه خود را به عنوان يك فرد آگاه و ديندار نسبت به جامعه به جا آوردند، در واقع آن حضرت از اصلي كه خدا و پيامرش به آن اصرار كرده اند (ولايت) دفاع نمودند و نوع برخورد ايشان كاملاً منطقي و هوشمندانه بود، البته نبايد تصور كرد كه حضرت زهرا(س) اين اقدام را صرفاً به دليل اينكه اميرالمؤمنين(ع) همسر ايشان بودند انجام دادند، بلكه چه بسا اگر رسول خدا(ص) فرد ديگري را به عنوان جانشين خويش تعيين مي نمودند، ايشان نقش سازنده خود را در جامعه ايفا مي كردند.
دكتر صادق آيينه وند، عضو هيأت علمي دانشگاه تربيت مدرس تهران نيز با بيان اينكه شخصيت و سيره حضرت زهرا(س) مي تواند در تمام ابعاد سياسي، فكري و اخلاقي براي ما الگو و سرمشق باشد اظهار مي دارد: يكي از ابعاد مهم سيره حضرت زهرا(س) سيره سياسي ايشان است كه البته بهتر است آن را سيره سياسي، اخلاقي بناميم. به عبارت ديگر، آن بزرگوار، در اعتراض نسبت به نوع نگاه و انتخاب جامعه (در مسأله خلافت) به مردم گوشزد كردند كه اگر شكاف و انحرافي كه در جامعه به وجود آمده جبران نشود، عواقبش دامنگير اسلام و مسلمانان خواهد شد.
وي مي افزايد: به عبارت ديگر حضرت زهرا(س) معتقد بودند كه اگر جامعه اي اين مسؤوليت را از روي دوش خود بردارد، فقط مرتكب خطاي سياسي و اجتماعي شده، بلكه به خاطر انجام اين حركت نامعقول نسلهاي بعدي نيز گرفتار خواهند شد، در واقع آن بزرگوار به امت اسلامي آموختند كه سلامت جامعه بايد برايشان بيش از مسايل شخصي اهميت داشته باشد.
دكتر آيينه وند ادامه مي دهد: اگر حضرت زهرا(س) چنين بحثي را مطرح نمي كردند، ديگران به هيچ وجه جرأت و جسارت پرداختن به اين قضيه را پس از رسول خدا(ص) نداشتند، بنابراين وقتي فاطمه زهرا(س) چنين بابي را در فهم مسايل جامعه مطرح كردند، اصحاب پيامبر(ص) مانند عمارياسر، ابوذر غفاري و همسر ايشان ام سلمه نيز با تأسي از دختر رسول خدا(ص) به حمايت از علي(ع) پرداختند. پس حضرت زهرا(س) كانون هدايت و روشنگري نسلهاي بعدي شدند و اگر عمر گرانبارشان دوام بيشتري مي يافت، شايد كسي نمي توانست حق علي(ع) را ناديده بگيرد، زيرا خشم و رضايت آن بزرگوار به عنوان تنها يادگار پيامبر(ص) مورد توجه جامعه بود.
وي تأكيد مي كند: با وجود اين هيچ گاه آن حضرت از ميراث دختر پيامبر بودن خود استفاده نكردند و هميشه مي فرمودند: من فاطمه هستم كه دارم سخن مي گويم، زيرا پيامبر(ص) به ايشان سفارش كرده بودند، تو فقط از طريق اعمال و كردارت مي تواني خودت را در جامعه نشان دهي؛ يعني نسبت داشتن با من نبايد نقشي در زندگي و پيشبرد امورت داشته باشد و آن حضرت نيز ثابت كردند كه ابعاد شخصيت علمي و ديني ايشان جدا از دختر پيامبر بودنشان است كه اين مسأله درسي براي جامعه آن روز به ويژه فرزندان خلفا بود.

* كلاس پرشور اخلاص و ايمان

الهام حضرت زهرا(س) از مكتب اسلام است كه صفا و سادگي را ترويج مي كند. او همانند پيامبر(ص) است كه مي فرمايد: الفقر فخري، تا در يك بي نيازي مطلق باشد، فاطمه(س) را روحي بلند و در اين زمينه حالتي انحصاري است. در علو روحش همين بس كه همگام و همسفر علي(ع) است.
روح او بلندپرواز است، بدان حد كه جز به وصل بي نهايت راضي نمي شود و غير از رضاي خدا را نمي جويد. مي خواهد با ابديت پيوند بخورد و چون قطره اي به هستي مطلق متصل شود.
علو روحش به گونه اي است كه دل از زخارف و زيورهاي دنيا بر كنده است، آن چنان كه گويي او موجودي خاكي و وابسته به دنيا نيست.
خانه حضرت زهرا(س) عالي ترين كلاس تربيت است، كلاسي پر از شور و اخلاص، جو آن سراسر ايمان، پايه هاي آن حركت و فضيلت و مقصد او شهادت آفريني است.
خانه او جايگاه زهد است، به گونه اي كه دنيا آنها را نفريبد و مالك وجودشان نگردد. در اين خانه آنچه مهم است و مي ارزد، رضاي خداست و همه افرادي كه در اين خانه اند، بر اين اساس و در اين مسير زندگي مي كنند. روح مادرانه فاطمه(س) و عطوفت غم خوارانه اش، سبب پيروزي فرزندان است.
فاطمه(س) از اين جهت مصداق اين سخن پيامبر اكرم(ص) است كه «بهترين شما كساني هستند كه نسبت به همسرانشان لطيف تر و مهربان تر و نسبت به فرزندانشان رحيم تر باشند.
دكتر كوثري با اشاره به اينكه حضرت زهرا(س) مقام زن را بسيار عالي و شامخ مي دانستند، مي گويد: موفقيت حضرت فاطمه(س) در مسير مادري كه بايد سرمشقي براي زنان جهان باشد، مرهون ديدگاه ايشان است كه از انديشه اسلامي نشأت مي گرفت.
وي مي افزايد: خانواده از ديدگاه فاطمه(س) كانوني مقدس است و ايشان معتقد بودند كه فرزندان امانتهاي خداوند در دست پدر و مادرند و والدين در حفظ و رشد اين امانتها مسؤولند.
وي ادامه مي دهد: اخلاق حضرت فاطمه(س) اخلاقي الهي بود، اخلاق سرافرازي و احساس غرور به بندگي خدا، بنابراين به فرزندانش نيز آموخت كه چگونه خدا را بندگي كنند و تسليم اوامر او باشند.
دكتر عودي نيز اظهار مي دارد: حضرت زهرا(س) در محل نزول وحي و ايستگاه آموزش اسلامي رشد كردند و همسرشان شخص دوم اسلام و صاحب ولايت امر است، بنابراين عجيب نيست كه در طول عمر بسيار كوتاه خويش فرزندانشان را به بهترين شكل تربيت نمودند.
وي ادامه مي دهد: حضرت زهرا(س) تربيت را امري تحول برانگيز، سازنده و نجات بخش مي دانند و معتقدند كه رمز پيشرفت و انحطاط فرد و جامعه به نوع تربيت بستگي دارد و به همين دليل خود را وقف زندگي فرزندان و تربيت آنها مي كنند.
ايشان سعي دارد اخلاق اسلامي را به شيوه اي عملي به فرزندانش بياموزد؛ اخلاقي كه مملو از جرأت، شجاعت، گذشت، ايثار و سخنوري است، در واقع موفقيت حضرت فاطمه(س) در مسير مادري بايد سرمشقي براي زنان جهان باشد و اين مسأله مرهون ديدگاهي است كه اين بانوي گرامي اسلام با استفاده از انديشه اسلامي براي خويش اتخاذ كرده است.

* آيا سيره فاطمي را به درستي شناسانده ايم؟

شناخت و معرفي تمام ابعاد وجودي و شخصيت حضرت زهرا(س) مي تواند به عنوان الگوي كامل در جهان امروز مطرح شود و تا ابد روشن بخش راه حق طلبان باشد. اما ما در كشورمان آيا توانسته ايم سيره فاطمي را به درستي به مردم نشان دهيم؟
دكتر عودي با اشاره به اينكه كانونهاي زيادي در سراسر كشور با نام مبارك حضرت زهرا(س) و با هدف تأسي به روش ايشان فعاليت مي كنند، مي گويد: متأسفانه اين مؤسسات نتوانسته اند سيره حضرت فاطمه(س) را عملي كنند؛ حتي كتابهايي هم كه در زمينه سيره آن حضرت تأليف شده، نتوانسته ابعاد شخصيت والاي ايشان را به مردم معرفي كنند، به نظر من اين كانونها و مؤسسات با توجه به ثروت عظيم اطلاعاتي كه در مورد سيره حضرت زهرا(س) در اختيار دارند مي توانند در قالب گروهها و طرحهاي پژوهشي جوانب مختلف زندگي آن بانوي بزرگوار را مورد بررسي قرار داده و نتايج آن را در دسترس مردم قرار دهند.
وي ادامه مي دهد: همچنين رسانه هاي جمعي به ويژه صدا و سيما نقش مهمي در اين زمينه دارند، زيرا اغلب مردم فرصت ندارند به مطالعه سيره آن حضرت بپردازند، بنابراين نمايش زندگي حضرت زهرا(س) در قالب فيلم، سريال تلويزيوني سهم بسياري در روشنگري اذهان جامعه خواهد داشت.
اين استاد دانشگاه، دليل بسياري از انحرافهاي دختران جوان را ناآگاهي و آشنا نبودن آنها به الگوهاي ديني شان مي داند و مي گويد: اگر سيره حضرت زهرا(س) در قالب يك درس 2 واحدي تعليم و تربيت در مدارس به ويژه در مقاطع حساس راهنمايي و دبيرستان تدريس شود، دختران ما به رشد بالايي خواهند رسيد.

***

به طور خلاصه علل و عوامل جاودانگي حضرت زهرا(س) عبارتند از:
1- آگاهي وسيع و پردامنه اي كه زمينه ساز بصيرت فاطمه(س) در تصميم گيري هاست.
2- ايمان راستيني كه در خون و رگهاي او جاري است.
3- عملي كه از آگاهي و ايمان ايشان نشأت گرفته و توأم با اخلاص، صدق و تلاش است.
4- عقلي كه به وسيله آن خدا را عبادت مي كند و رضاي او را مي جويد.
5- عشق به معبود كه عطش دلش را جز به لقاي رحمت حق سيراب نمي سازد.
6- رقت قلبي كه نشأت گرفته از عاطفه الهي است.
7- مديريت، تدبير و كياست
همچنين صبر، آزادي خواهي، آزادمنشي، جرأت، شجاعت، خلوص، تقوا، عفت و...
... اين جنبه ها است كه زهرا(س) را براي كل تاريخ ممتاز و جاودانه ساخته است.

قدس ش5573 - زهرا دلپذیر