چکیده

هشتم ربیع‏ الثانی سال 232 ه . ق، خورشید مدینه طلوع دیگرگونه‏ای داشت. خانه امام هادی علیه‏السلام غرق شادی و نور بود و فرشتگان برای طواف دور گهواره امام حسن عسکری علیه‏السلام صف کشیده بودند. آن امام والامقام، پس از پدربزرگوارش، در 22 سالگی به امامت رسید و پس از شش سال امامت، در 28 سالگی شربت شهادت نوشید. در این مقاله به جنبه‏هایی از زندگی ایشان می‏پردازیم.

مادر

مادر امام حسن عسکری علیه‏السلام حُدَیث، حُدَیثه، سوسن و به قولی سلیل نام داشت. او از زنان پرهیزکار روزگار و دارای عالی‏ترین فضیلت‏ها بود. در روایت آمده است که وقتی مادر امام حسن عسکری علیه‏السلام نزد امام هادی علیه‏السلام آمد، ایشان فرمود: «سلیل، از آفت‏ها، پلیدی‏ها و ناپاکی‏ها محفوظ است.» سپس رو به او کرد و ادامه داد: «به همین زودی، خداوند حجت خود را به تو عطا می‏کند».

امام یازدهم

امام پس از امام هادی علیه‏السلام ، فرزندش ابومحمد حسن عسکری علیه‏السلام است. او از نظر دانش، زهد، خرد، عصمت، شجاعت، اخلاق و کرامت، سرآمد عصر خویش بود. در روایت آمده است که امام هادی علیه‏السلام فرمود: «پسرم، ابومحمد از نظر فطرت، خیرخواه‏ترین افراد خاندان پیامبر و از نظر محبت و برهان، معتبرترین آنهاست. او جانشین من است».

دوران زندگانی

امام حسن عسکری علیه‏السلام کودکی خود را در مدینه گذراند. ایشان در سال 235 ه . ق که چهارساله بود، با پدر بزرگوارش به سکونت در سامرا مجبور شد و حدود نوزده سال با پدر خویش در این شهر ساکن بود. پس از شهادت پدر، به مدت شش سال امامت کرد و در این مدت به علت سخت‏گیری بیش از حد عباسیان، با تقیه بسیار رفتار می‏کرد و جز یاران نزدیک، کسی را برای ملاقات نمی‏پذیرفت.

خبر دادن از مرگ مهتدی

یک‏سال و چند ماه از امامت امام حسن عسکری علیه‏السلام در زمان خلافت متوکل عباسی سپری شد. پس از او مُهتدی به تخت خلافت نشست. او آن حضرت را به زندان انداخت و حتی قصد کشتن امام را داشت که خداوند به او مهلت چنین کاری را نداد.
یکی از یاران ایشان می‏گوید: من با امام حسن عسکری علیه‏السلام در زندان مهتدی عباسی بودم. روزی آن حضرت به من فرمود که این ستم‏کار امشب از دنیا می‏رود و شخص دیگری خلیفه می‏شود. صبح روز بعد، خبر کشته شدن مهتدی عباسی در همه‏جا منتشر شد.

در زندان معتمد

پس از مرگ مهتدی، پسرعمویش معتمد خلیفه شد. ستم او به امام حسن عسکری علیه‏السلام بیش از ستمگران پیشین بود. او بارها امام را به زندان انداخت و به دست خشن‏ترین زندان‏بانان سپرد تا ایشان را به بدترین صورت شکنجه کنند. برای نمونه، در روایات آمده است که نحریر، خادم مخصوص خلیفه، برای آزار دادن امام حسن عسکری علیه‏السلام ، او را میان درندگان انداخت. آنان مطمئن بودند که با این کار، حضرت کشته خواهد شد، ولی با کمال شگفتی دیدند ایشان میان درندگان به نماز ایستاده است و آنها نیز فروتنانه به دور حضرت حلقه زده‏اند.

دو وظیفه حساس

امام حسن عسکری علیه‏السلام افزون بر مسئولیت هدایت و ارشاد مردمان و بیان احکام راستین اسلام، دو وظیفه حساس دیگر نیز بر عهده داشت: یکی، آماده ساختن شیعیان برای زمان غیبت و دیگری، معرفی فرزند خویش به عنوان آخرین امام و مهدی موعود. با وجود خفقان شدید در سامرا و تلاش‏های جاسوسان خلیفه، امام حسن عسکری علیه‏السلام به بهترین صورت ممکن این دو کار را انجام داد. ارتباط با شیعیان جهان اسلام از سوی دستگاه پنهانی وکیلان صورت می‏گرفت و ایشان از هر فرصتی برای خبر دادن درباره جانشین خویش به شیعیان استفاده می‏کرد.
برای نمونه، در روایتی آمده است که روزی امام حسن عسکری علیه‏السلام چهل نفر از شیعیان مورد اعتماد خود را جمع کرد و مهدی موعود را به آنان نشان داد و فرمود: «این امام شما پس از من است. از او اطاعت کنید و پس از من دچار اختلاف نشوید که هلاک خواهید شد».

تفسیر امام حسن عسکری علیه‏السلام

امام حسن عسکری علیه‏السلام کتاب‏ها و رساله‏های گوناگونی برای استفاده شیعیان نوشته است. از جمله کتاب‏های آن حضرت، تفسیر معروفی است که بخش زیادی از آن را علامه مجلسی در بحارالانوار آورده است. این تفسیر، املای امام به دو نفر از یاران، به نام‏های یوسف بن محمد و علی بن محمد استرآبادی است که برای دانش‏آموزی نزد ایشان می‏رفتند. آن حضرت ابتدا احادیثی را در مورد فضیلت قرآن و اهل قرآن بیان کرده و سپس آیات را به صورتی بسیار زیبا تفسیر فرموده است. این کار، هفت سال طول کشید.