«فاطمه» در لغت به معنی بریده شده و جدا شده می باشد و علت این نامگذاری بر طبق احادیث نبوی ، این است که پیروان فاطمه(س) به سبب او، از آتش دوزخ بریده ، جدا شده و برکنارند. بنابراین چون صدیقه کبری(س) در مقام عصمت ، پاکدامنی و تقدس روحی و جسمی در بالاترین مقام قرار داشت، به همین اسم نامیده می شد.
موسی بن جعفر(ع) نیز نام دخترش را چون پیامبر(ص)، فاطمه نهاد. فاطمه معصومه(س) نیز مانند مادرش دارای عالی ترین مقامات معنوی و پاکترین مکانت روحی است. آن بزرگوار همانند زهرای مرضیه، همچون پاره ای است که از آتش دورافتاده و در بالاترین جایگاه قدسی قرار گرفته است. آن حضرت علاوه بر طهارت ظاهری و حجب و حیای بیرونی، طهارت روحی و باطنی خاصی دارد که معنویت و نورانیت خاصی به او بخشیده است.

تجلیگاه عصمت زهرا(س)

حضرت فاطمه معصومه(س) بانویی بهشتی و آراسته به زیباییهای معنوی و روحی است که فضایلش دلیلی جز عصمت ندارد. آن بانوی مقدس، پرورش یافته دامان بزرگ مردی است که چون پیامبر(ص)، جایگاهی رفیع و مقامی بلند در نزد خداوند داراست. همچون مادرش(زهرای اطهر)، پاکی رفتار و پاکی کردار پدر را تجربه نموده و همانند او خود از زینتهای مادی و زیورهای ظاهری بریده است. عصمت معصومه(س) همان عصمت زهراست و شاید از دلایلی که او را معصومه نامیده اند، این باشد که مقام عصمت مادرش، زهرای اطهر(س) در او تجلی یافته باشد. بی شک به دلیل همین مقام عصمت است که جایگاهی بلند در بین ائمه معصومین(ع) یافته است.
بنابر روایات، لقب معصومه اولین بار از سوی امام رضا(ع) بر خواهر نهاده شد و ایشان از روی محبت و اشتیاق به خواهر، او را بدین نام فراخواند. آن گونه که آن امام در جایی می فرماید:«هرکس معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسی است که مرا زیارت کرده باشد.»(1)

فداها ابوها

از شواهدی که می توان به وجود شباهت بین صدیقه کبری(س) و فاطمه معصومه(س) دلالت کرد، اینکه هر دو بزرگوار توسط پدران گرانقدر خویش با یک عبارت خاص(فداها ابوها) که برای هیچ بانوی دیگری به کار نرفته است، مورد تفقد قرار گرفته اند.
یکی از علمای معروف نجف اشرف از کتاب «کشف اللئالی » نقل کرده است که روزی جمعی از دوستداران و شیعیان موسی بن جعفر(ع) برای طرح مسایل خود به محضر آن حضرت رهسپار می شوند. در این هنگام امام کاظم(ع) در مسافرت بودند، لذا سؤالهای خود را نوشته و به خانواده امام تحویل دادند تا در سفر بعد به دیدار آن امام نائل شوند. هنگام وداع دیدند حضرت معصومه(س) پاسخ پرسشها و مسایل آنها را نوشته و آماده کرده است. آنها شادمان می شوند و آن را می گیرند. در هنگام مراجعت در مسیر با امام کاظم(ع) روبه رو می شوند و ماجرا را به عرض حضرت می رسانند. امام(ع) آن نوشته را از آنان می خواهد و مطالعه می کند و پاسخهای فاطمه معصومه(س) را درست می یابد. آنگاه سه بار می فرماید: «فداها ابوها» (پدرش به فدایش باد)
این موضوع علاوه بر مقام بلند علمی حضرت معصومه(س)، توجه خاص امام کاظم(ع) به ایشان را نیز می رساند زیرا این عبارت فقط درباره حضرت صدیقه کبری(س) و آن هم از زبان پیامبر اکرم(ص) به کار رفته بود.

شفیعه روز جزا

«شفاعت» از مهمترین اصول مذهب شیعه به شمار می آید. در اسلام بالاترین جایگاه شفاعت از آن رسول خداست و بعد از ایشان، ائمه معصومین(ع) از این جایگاه برای نجات اهل محشر برخوردارند. با این حال، دو تن از برجسته ترین بانوان اسلام نیز از چنین جایگاهی برخوردارند و به نقل از روایات در روز محشر دستگیر دوستداران و محبان اهل بیت(ع) قرار می گیرند؛ حضرت زهرا(س) و فاطمه معصومه(س). درباره شفاعت گسترده دختر رسول خدا همین بس که شفاعت به عنوان مهریه آن بزرگوار از طرف خداوند مقرر گردید و بنا به روایات اسلامی ، آن حضرت در روز قیامت به عنوان شفیعه روز جزا، به شفاعت گسترده از امت خویش خواهد پرداخت. با این حال پس از صدیقه کبری هیچ بانوی دیگری به جز حضرت معصومه(س) در گستردگی شفاعت در حد حضرت زهرا(س) قرار ندارد.
شفاعت گسترده حضرت فاطمه معصومه(س) تا آنجاست که سالها قبل از تولدش، امام صادق از ایشان خبر داده و می فرمایند:« به زودی بانویی از فرزندانم به آن سوی کوچ می کند که نامش فاطمه دختر موسی بن جعفر است که با شفاعت او همه شیعیانم وارد بهشت می شوند» (2)
و در جایی دیگر فرمود: «همه امت جدم محتاج شفاعت معصومه اند و با شفاعت ایشان به بهشت می روند»
برادر بزرگوار آن بانوی بزرگوار، امام رضا(ع) نیز در زیارتنامه ای که برای خواهر گرامی اش آورده در بیان اوصاف آن بانوی مکرمه به مقام شفاعت حضرت معصومه(س) اشاره می کند. در این زیارتنامه می خوانیم: «ای فاطمه در بهشت شفاعتم کن، زیرا تو مقامی بس ارجمند و والا در پیشگاه خداوند دارا هستی» (3) و این خود نشان دهنده شأن و مقام بسیار عظیم آن شفیعه روز جزا است چنانچه در فراز دیگری از زیارت مخصوص آن حضرت آمده است که : «فان لک عند ا... شأنا من الشأن»(4) و این عبارت بدین معناست که اگر ما از تو طلب شفاعت می کنیم بدین دلیل است که تو در پیشگاه خداوند دارای شأن و منزلتی عالی و وصف ناپذیر هستی که فقط خداوند و اولیایش بر این رتبه و جایگاه واقفند.
علاوه بر ایشان، امام جواد(ع) نیز به گونه ای به همین موضوع اشاره کرده است:«هر کس حضرت معصومه(س) را زیارت کند بهشت بر او واجب می شود»

دفاع از حریم ولایت

از دیگر ابعادی که می توان به وجود شباهتهایی بین این دو بانوی گرانقدر- فاطمه زهرا و فاطمه معصومه(س)- پی برد بحث ولایت پذیری و دفاع از حریم ولایت می باشد.
حضرت زهرا(س) در روزهای سخت بعد از رحلت پیامبر(ص) تا واپسین لحظات عمر گرانبار خویش، در دفاع از حقانیت و جایگاه ولایت امیرمؤمنان به بیان استدلالهای متین و استوار و روایتهای متعددی از پیامبر(ص) می پرداخت و بدین طریق برای اثبات جایگاه ولایت در خاندان اهل بیت(ع) تلاش می نمود. از مهمترین استدلالهای آن حضرت، خطبه ایشان در مسجد مدینه بود که سرشار از مفاهیم بلند ولایی می باشد. اما همان گونه که حضرت زهرا(س) در چنان شرایط حساسی به دفاع از اهل بیت(ع) پرداخت دیگر سلاله پاک رسول ا...، فاطمه معصومه(س) ، دختر دانشمند موسی بن جعفر نیز در شرایطی که اهل بیت(ع) از جایگاه واقعی خویش دور افتاده بود و جانشینان بر حق رسول اکرم(ص) یکی پس از دیگری به شهادت می رسیدند، با اشاره به روایاتی از پدران خویش، به ویژه فاطمه(س)، به تبیین حقانیت ائمه معصومین(ع) و بخصوص امیرالمؤمنین(ع) پرداخت و با اثبات ولایت او، بر ولایت امامان معصوم دیگر نیز صحه گذاشت. روایات متعددی از آن حضرت نقل شده که اغلب درباره امامت و ولایت حضرت علی(ع) می باشد. از مهمترین این روایات، روایتی است که با چند واسطه از حضرت زهرا(س) نقل شده است که فرمود:«پیامبر در شب معراج مشاهده کرد روی پرده ای از درگاه بهشت نوشته است معبودی جز خدای یکتا و بی همتا نیست و محمد رسول خدا و علی ولی و رهبر مردمند و جایی دیگر نوشته شده بود : شیعیان علی رستگارانند»(5)
همچنین در روایتی دیگر از حضرت زهرا(س) نقل می کند که آن حضرت فرمود:« آیا سخن رسول خدا را فراموش کرده اید که در روز غدیر خم فرمود: هر کس من مولای او هستم پس علی مولای اوست و نیز به علی فرمود: نسبت تو به من همانند نسبت هارون به موسی است»(6) و نیز در روایت دیگری صدیقه کبری(س) می فرماید:« آگاه باشید هر کسی با دوستی آل محمد بمیرد شهید مرده است»
بنابراین، اشاره حضرت معصومه(س) به احادیث غدیر و منزلت آن هم به روایت از حضرت فاطمه زهرا(س)، نشانگر تلاش ایشان برای اثبات جایگاه ولایت در نزد امیرالمؤمنین و فرزندان معصومش(ع) می باشد و از همین روست که او را «عالمه محدثه» نیز نامیده اند.

پاداش عظیم زیارت

ایرانیان همواره برای زیارت و دیدار مزار معصومین و آل ا... ارزش و تقدس بسیاری قایل بوده اند. زیارت، غبار از دل خسته دلان و عاشقان اهل بیت(ع) می زداید و روح انسان را در حریم پاک و بی آلایش این ذخیره های الهی در روی زمین، به پرواز می کشاند و آنان را به استمداد روحی و قلبی وادار می کند.
در نزد ایرانیان و عاشقان خاندان پاک حضرت رسول(ص)، زیارت حضرت معصومه(س) که همگان با لقب «کریمه اهل بیت» صدایش می زنند، حلاوت و جذابیت خاصی دارد. درباره فضیلت و پاداش عظیم زیارت آن بزرگوار روایات متعددی نقل گردیده است. از جمله اینکه امام رضا(ع) به یکی از برجسته ترین دانشمندان و محدثان اهل قم می فرماید: « ای سعد(بن سعد) از ما نزد شما قبری است» سعدبن سعد می گوید: آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) را می گویید؟ امام رضا(ع) می فرمایند: آری، هر کس او را زیارت کند در حالی که آگاه به حق او باشد، بهشت از آن اوست»
از امام صادق(ع) نیز روایت شده است: «هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب گردد» و در جایی دیگر روایت شده: «زیارت او همسنگ بهشت است» از امام جواد(ع) نیز این گونه نقل شده است:« هر کسی قبر عمه ام را در قم زیارت کند، به بهشت خواهد رفت.»(7)
بنا بر این روایات، به جز وجود مطهر حضرت زهرا(س)، کمتر زنی است که به چنان مقام شامخی رسیده باشد که زیارتش پاداش بهشت را برای زائرش دربر داشته باشد. در زیارتنامه مأثوره ای که از طرف امام رضا(ع) برای خواهر گرامی خود وارد گردیده و پس از حضرت زهرا(س) فقط اوست که صاحب چنین زیارتنامه ای است، جایگاه رفیع و منزلت والای آن بانوی مکرمه به خوبی بیان شده است. خود امام رضا(ع) در بیان اشتیاق دوستداران به زیارتش می فرماید: «کسی که معصومه را زیارت کند گویا مرا زیارت کرده است»(8)
از آیةا... مرعشی نجفی نقل گردیده که در جمع شاگردانش درباره دلیل آمدنش به قم می فرمود : «پدر و مادرم در نجف اشرف سکونت داشتند. من هم در همان شهر به دنیا آمدم و بزرگ شدم، پدرم مرحوم آیةا... سید محمود مرعشی نجفی که برای زیارت حضرت زهرا(س) اشتیاق فراوان داشت چهل شب را در حرم حضرت علی به سر می برد، به امید اینکه قبر شریف حضرت زهرا(س) را بیابد. شب چهلم در عالم رؤیا به محضر امام صادق(ع) مشرف می شود که ایشان می فرمایند: خداوند به خاطر مصالحی قبر حضرت زهرا(س) را برای همه مخفی نموده است. اگر می خواهی به موهبت زیارت مرقد حضرت زهرا(س) برسی مرقد حضرت معصومه(س) را که بانوی بزرگوار اهل بیت است زیارت کن و به دامن او چنگ بزن. از این رو طبق سفارش پدر، به قصد زیارت مرقد مطهر حضرت معصومه(س) از نجف به قم آمدم و به اصرار آیةا... حائری(مؤسس حوزه علمیه قم) ماندگار شدم.»(9)
بنابراین باید گفت، مرقد آن حضرت در رتبت، هم شأن مرقد صدیقه کبری(س) و تجلیگاه مرقد منور دختر رسول خدا، حضرت زهرای اطهر(س) می باشد. بانوی والا مقامی که حرم باصفایش و قدر و منزلت والایش یاد آور قدر و منزلت قبر گم شده عصمت کبرای حق فاطمه زهرا(س) است و پناه بردن صادقانه به حریم کرمش، گره گشای هر مشکل و بر طرف کننده همه گرفتاریهاست.

وفات و خاکسپاری

در سال 201هجری خواهر گرامی امام رضا(ع) به اتفاق تعدادی از برادران و خواهران آن بزرگوار به شوق دیدار مجدد با برادر، عازم خراسان شدند ولی در میانه راه و در شهر ساوه عده ای از مخالفان اهل بیت(ع) که از پشتیبانی حکومت برخوردار بودند به مقابله با آنان پرداخته و تقریباً همه همراهان را به شهادت رساندند. حضرت معصومه(س) نیز در اثر این حادثه بیمار شدند و حتی بنا به روایات توسط عمال حکومتی مسموم می شوند و چون ادامه راه دشوار می گردد درخواست می کنند تا او را به شهر قم که مرکز شیعیان بوده، ببرند. آن حضرت در حالی که بشدت بیمار بوده اند، 17 روز در این شهر به سر می برند و در این مدت همواره مشغول به عبادت و راز و نیاز با پروردگار بودند؛ در حالی که پذیرای دوستداران و شیعیان قم نیز بوده اند تا اینکه در روز 23 ربیع الاول سال 203 بر اثر همان بیماری و یا مسمومیت به شهادت می رسند. این در حالی است که به گفته مورخان، بیش از 27 سال از عمر آن بانوی بزرگوار سپری نشده بود.
این موضوع که ایشان در هنگام شهادت و یا وفات 27 سال بیشتر نداشته اند و هنوز در آغاز دوره جوانی به سر می برده اند، ذهن بسیاری را به خود جلب کرده، زیرا ایشان نیز به مانند زهرای اطهر(س) در حالی که بیش از 27 سال از عمرشان نگذشته بود در دوره جوانی به دیدار حق شتافتند.
همچنین در جریان خاکسپاری و تدفین نیز فضیلت دیگری برای آن بانوی بزرگوار برشمرده اند که بی شباهت با صدیقه کبری(س) نیست و آن فضیلت اینکه دیده و شنیده نشده است بعد از حضرت زهرا(س) بانویی جز حضرت معصومه(س) توسط معصوم به خاک سپرده شود، در حالی که از بزرگان روایت شده است در مراسم تدفین آن بانوی بزرگوار دو سواره که از جانب ریگزار به سوی آنان آمده و بر جنازه نماز خواندند و جسم مطهر آن بانوی بزرگوار را در داخل سرابی که از قبل آماده شده بوده است، دفن کردند و بدون اینکه با کسی سخنی بگویند و کسی آنها را بشناسد، سوار بر مرکب می شوند و می روند. به گفته این بزرگان بعید نیست که این دو بزرگوار، امامان معصومی(امام رضا(ع) و اما جواد(ع)) بوده باشند که برای این امر مهم به قم آمدند(10)

پی نوشتها:

1- کریمه اهل بیت ، علی اکبر مهدی پور
2- انوار المشعشعین، محمد علی کاتوزیان، ج1 ، ص11
3- بحارالانوار، ج102، ص266
4- همان
5- بحارالانوار، ج 67، ص76
6- الغدیر، ج1، ص179
7- عوالم، ج 21 ص 331
8- بحارالانوار، ج102، ص266
9- به نقل از مجله پاسدار اسلام، شماره 177
10- تاریخ قم، ص