مسیحیت به سه فرقة بزرگ: کاتولیک، ارتدکس و پروتستان، نیز فرقه‌های کوچک‌تری تقسیم شده که اولین تجزیة آن تشکیل کلیسای ارتودکس است .
ارتودکس:
لفظ ارتودکس یونانی و به معنای درست اعتقاد است و مخصوصاً در مورد پیروان ایمان مسیحی طبق اعتقاد نامه‌ها و اعتراف نامه‌های فرقه‌های بزرگ مسیحی به کار می‌رود، ولی به عنوان وصف خاص، به پیروان کلیسای ارتودکس شرقی اطلاق می‌گردد. کلیسای ارتودکس ؛ یعنی جامعة مسیحیت سنتی و مستقیم العقیده.
کاتولیک
:
کاتولیک به معنای کلی و عموی است و در اصطلاح دینی مسیحی، در مورد کلیسای عام و جامع گفته می‌شود ؛ نیز در مورد کلیسای منشعب نشدة قدیم کلیسای منشعب شده شرقی به نام ارتدوکس و کلیسای غربی به نام کاتولیک شناخته شده است.
آغاز و عوامل انشقاق :
در آغاز که کلیسا به دو بخش ارتدوکس و کاتولیک تقسیم شد، به دو جهت بود:
الف ـ عامل سیاسی ـ اجتماعی, به نوشتة جان ناس: «اثر مستقیم فتوحات مسلمانان یک نتیجة عمده به بار آورد ؛ یعنی کلیسا را به دو قسمت تجزیه کرد. امپراتور لئو سوم، در قسطنطنیه، پس از آن که لشکر مجاهدین عرب را در کنار بوسفور شکست فاحش داد، برای جلوگیری از خطر نفوذ تعالیم اسلام به بعضی اصطلاحات مذهبی مصمم شد و از این سبب پاپ گرگوریوس دوم را ناراضی ساخت .
امپراتور ملاحظه نمود که اسلامیان و حتی بعضی از خود مسیحیان کلیسا را در معرض انتقاد قرار داده‌اند و احترام به حد پرستش را که نسبت به تصاویر و تماثیل مقدس در نمازخانه‌ها معمول می‌شود، نوعی از بت پرستی می‌شمارند. از این رو در سال ۷۲۶ میلادی فرمانی صادر کرد و نصب تصاویر را در کلیساها قدغن فرمود. این اولین قدمی است که در طریقة صورت شکنی در عالم مسیحیت به ظهور پیوست، ولی این عمل واکنش شدیدی، هم در مشرق و هم در مغرب، به وجود آورد. در مشرق امپراتور با نیروی نظامی فرمان خود را اجرا کرد، ولی در شهر رم به واسطة بعد مسافت از اجرا و حکم قیصر سرباز زدند و پاپ جلسة شورای مذهبی تشکیل داد و فتوایی صادر کرد که هر کس بر خلاف احترام صورت و تمثال، در کلیسا باشد، از جرگة اهل ایمان خارج است و در حقیقت پاپ امپراتور را تکفیر کرد. امپراتور در برابر این عمل برای تنبیه پاپ ناحیة سیسیل در جنوب ایتالیا را از حوزة حکومت پاپ خارج ساخت و تحت امر بطرک(۱) یونان قرارداد. شمال ایتالیا در آن وقت به تصرف قبایل «لومبارد» درآمده بود و آن‌ها تهیة حمله و فتح شهر روم را می‌دیدند. از این رو پاپ وضع مشکل و خطرناکی پیدا کرد و ناگزیر از شارل مارتر که در فرانسه لشکر اسلام را شکست داده و شهرت و قدرتی عظیم پیدا کرده بود، استمرار جست… این پادشاه، شارلمانی، که نسبت به کلیسا نهایت احترام را رعایت می‌کرد، اول سال ۸۰۰ میلادی به روم آمد و در روز عید میلاد مسیح، پاپ لئوسوم تاج امپراتوری را بر سر او نهاده و از آن پس امپراتور مقدس اعلام گردید. این واقعه در حقیقت آغاز انفصال عالم مسیحیت به دو قسمت بود، و چند سال بعد از آن امپراتور روم شرقی (قسطنطنیه) ملقب به لئو پنجم این لقب «مقدس» را برای شارلمانی شناخت و از آن زمان رسماً امپراتوری روم (و با لمال کلیسای روم) به دو قسمت شرقی و غربی منقسم گردید.»(۲)
ب ـ عامل اعتقادی: جان دربارة اختلافات اعتقادی بین عالمان کلیسا می‌نویسد:
«آوگوستینوس اصلی را تعلیم داد که روح القدس هم از اب ( پدر )و هم از ابن ( پسر) متساویا منبعث می‌شود. در سال ۵۸۹ میلادی شورایی از زعمای کلیسا در اسپانیا تشکیل گردید و متن این اصل را در اعتقاد نامة آتاناسیوسی تحت عنوان و کلمة «فیلیوک»؛ یعنی «ابن» گنجانیدند و اضافه کردند. متکلمان و لاهوتیان کلیسای شرق بر این عمل اعتراض کردند و گفتند: الحاق این کلمه به معنای نفی مصدریت مطلق از ذات باری تعالی است و در حقیت انکار قدرت کامل الاهی میباشد، ولی پیشوایان کلیسای غرب در مبدأ «فیلیوک» همچنان ایستادگی نمودند. این کشمکش کلامی چندین قرن بین دو کلیسا معرکه و جدالی شدید بر پا ساخت تا آن که عاقبت در سال ۸۷۶ شورایی از روحانیان در شهر قسطنطنیه تشکیل شد، و پاپ را به دو دلیل، یکی فعالیت سیاسی و دیگر علاقه‌مندی به اصل فیلیوک، محکوم به خطا ساخت. این فتوا در واقع حق حکومت مطلق بر کلیسا را از پاپ سلب کرد. بالاخره جدایی و انفصال نهایی قطعی بین دو کلیسا در سال ۱۰۵۴ میلادی به وقوع پیوست. در آن سال پاپ روم بطرک قسطنطنیه را تکفیر کرد. بطرک نیز پاپ را ملحد ( کافر) دانست و از آن سال دو شاخة کلیسای کاتولیک (و ارتدوکس) هر یک راه دیگری برای خود پیش گرفتند و استقلال یافتند».(۳)
تفاوت بین ارتدوکس ها و کاتولیک‌ها:
مسیحیان به تثلیث معتقدند (اب، ابن و روح القدس)
* از نظر ارتدوکس ها روح القدس ناشی از پدر است، اما کاتولیک‌ها می‌گویند ناشی از پسر است.(۴)
* کاتولیک‌ها برزخ، برائت از گمراهی و عدم امکان اشتباه پاپ را قبول دارند، ولی ارتدوکس‌ها قبول ندارند .
* روحانیان ارتدوکس‌ها ازدواج را بر خود حرام نمی‌دانند، ولی روحانیان کاتولیک حرام می‌دانند.
* زبان مقدس نزد ارتدوکس‌ها زبان یونانی است و مراسم عبادی را به این زبان به جا می‌آورند. ولی کاتولیک‌ها به زبان لاتینی .
* رئیس روحانی فرقة ارتدوکس ها را بطریق»(خلیفه)ولی‌رئیس‌فرقة‌کاتولیک‌هارا«پاپ»خوانند.
* شکل کلیساهای ارتدوکس چهار گوش است و در دو سطح قرار دارد. قسمت مرتفع آن محل اولیای دین و به منزلة آسمان و قسمت پایین محل اجتماع پیروان و به منزلة زمین است، ولی در کلیساهای کاتولیک این ویژگی وجود ندارد.(۵)
* در کلیساهای ارتدوکس تصاویر عیسی و مریم و قدیسیان نقش بسته است و نزد این فرقه مقدسند، اما در کلیساهای کاتولیک از این‌ها خبری نیست و این ها مقدس نیستند.(۶)
پروتستان :
پروتستان به معنای معترض است. کلیسای پروتستان به جهت اعتراض به عملکرد ناصواب متصدیان کلیساهای کاتولیک از جمله خرید و فروش گناه و بهشت و عفونامه‌های پدران روحانی، به وجود آمد. توماس میشل که خود کشیش مسیحی معاصر است در این باره می‌نویسد: «در حالی که بسیاری از کارگزاران کلیسا مردم را به اصلاح دین فرا می‌خواندند، جریان بخشش‌نامه‌ها مانند توپ صدا کرد، و ایجاد شکاف در کلیسای غربی را قطعی نمود. قضیه از این قرار بود که شماری از واعظان پرشور مناطق مختلف، اروپا را زیر پا گذاشتند و در همه جا اعلام کردند که هر مؤمنی می‌تواند با پرداخت مقداری پول به کلیسا خود را از مجازات باز خرید کند و نجات دهد. در این هنگام «مارتین لوتر» (م. ۱۵۴۶) قیام کرد و در سال ۱۵۱۷ اعلامیه‌ای مشتمل بر ۹۵ مادة پیشنهادی انتشار داد. برخی از پیشنهادهای او از نظر ایمان کاتولیک مردود و غیر قابل قبول بود، ولی چیزهای تازه‌ای نیز میان آن‌ها وجود داشت، از جمله:
ـ نجات فقط از راه ایمان به دست می‌آید.
ـ کتاب مقدس تنها منبع ایمان مسیحی است .
ـ نباید معتقد بود که عشای ربانی قربانی است .
ـ رهبانیت و نذر کردن برای آن باطل است .
ـ افراد غیر روحانی باید نقش مهم‌تری در مراسم عبادی و رهبری دینی داشته باشند.
ـ کلیساهای محلی باید از کلیسای روم مستقل شوند…
ـ برخی از اعمال کاتولیکی مانند اعتراف به گناه نادرست و مردود است .
ـ باید با کارهای غیر قانونی مانند «بخشش نامه‌ها» و فروش مناصب روحانی برخورد شود.
لوتر درصدد بود کلیسا را طبق تعالیم اصلی کتاب مقدس اصلاح کند (و به این دلیل نهضت وی را «اصلاح انجیلی» نامیده‌اند).(۷)
تفاوت بین پروتستان و کاتولیک‌ها:
* پروتستان‌هاباقدرت‌الهی‌پاپ‌مخالفت‌می‌کنندوبرخلاف آنان برای پاپ عصمت قائل نیستند .
* در امور تشکیلات کلیسا دموکراسی را رعایت می‌کنند.
* برخلاف کاتولیک‌ها می‌گویند: مؤمنان برای ارتباط با خدا به روحانیان احتیاج ندارند.
* کشیشان فرقة پروتستان ازدواج را بر خود حرام نمی‌دانند؛ به خلاف کاتولیک‌ها .
* اعتراف به گناه نزد پروتستان‌ها واجب نیست .
* اساس شریعت نزد پروتستان‌ها کتاب مقدس است، نه بیانیه‌های کلیسا، ولی نزد کاتولیک‌ها شریعت از بیانیه‌های شوراها و فتاوای روحانیان نیز اخذ می‌شود.
* این‌ها به برزخ عقیده ندارند، نیز به باکره بودن حضرت مریم معتقد نیستند.(۸)
پی نوشت ها :
۱ . به رئیس و روحانى فرقة ارتدوکس، بطرک یا بطریق گفته مى شود؛ از آن در فارسى به خلیفه (شورى سر خلیفه گری) یاد مى گردد.
۲ . جان ناس، تاریخ جامع ادیان، علی اصغر حکمت، ص ۶۴۶ و ۶۴۵٫
۳ . همان، ص ۶۴۷٫
۴ . تاریخ ادیان و مذاهب جهان، مبلغی، عبدالله، ج ۲، ص ۷۸۴٫
۵٫ همان، ص ۷۹۰٫
۶ . جان ناس، همان،ص ۶۴۹٫
۷ . توماس میشل، کلام مسیحی، مترجم حسین توفیقی، ص ۱۰۸ و ۱۰۹٫
۸ . مبلغی، همان، ص ۷۹۲و
نظر خود را اضافه کنید.